Uchwała Nr XIII/78/04 Rady Gminy Wielka Nieszawka z dnia 22 marca 2004 roku w sprawie przyjęcia Planu Rozwoju Lokalnego dla Gminy Wielka Nieszawka.

Na podstawie art. 18 ust.2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 142 poz.1591 zm. Dz.U. z 2002r. Nr 23 poz.220, Nr 62 poz. 558, Nr 113 poz.984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214 poz. 1806, z 2003, nr 80, poz 717, nr 162, poz.1568 ) Rada Gminy Wielka Nieszawka uchwala, co następuje:

§ 1.

Przyjąć Plan Rozwoju Lokalnego dla Gminy Wielka Nieszawka na lata 2004 – 2006 i 2007 - 2013 stanowiący załącznik nr 1 do niniejszej uchwały.

§ 2.

Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Wielka Nieszawka.

§ 3.

Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia

Przewodniczący Rady Gminy

/-/ Bronisław Krywionek

Uzasadnienie do uchwały Nr XIII/78/04 Rady Gminy Wielka Nieszawka z dnia 22 marca 2004 roku.

Podjęcie przez Radę Gminy uchwały dotyczącej przyjęcia Planu Rozwoju Lokalnego dla gminy Wielka Nieszawka związane jest z przygotowaniem samorządu do absorpcji środków strukturalnych z Unii Europejskiej. Warunkiem złożenia wniosków o wsparcie z Funduszy Strukturalnych jest między innymi posiadanie przez gminę Planu Rozwoju Lokalnego z horyzontem czasowym 2004 – 2006 (I –szy okres programowania ) oraz na 2007-2013 (kolejny okres programowania).. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Plan będzie integralną częścią wniosku aplikacyjnego, składanego do Urzędu Marszałkowskiego.

Przewodniczący Rady Gminy

/-/ Bronisław Krywionek

Załącznik nr 1 do uchwały Nr XIII/78/04

Rady Gminy Wielka Nieszawka

z dnia 22 marca 2004 roku

I. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO.
Wstęp

Początkowi XXI w. towarzyszą dyskusje nad dalszym rozwojem i kształtem przyszłej gospodarki światowej. Nasilają się trendy globalizacyjne, wobec których społeczeństwa europejskie zadają sobie pytanie, jaki będzie dalszy kierunek rozwoju ich państw i jakie szanse i niebezpieczeństwa są z nim związane. Potrzeba wytyczenia kierunków rozwoju, które pozwolą na utrzymanie się w grupie krajów wysokorozwiniętych, jest silnie widoczna również w Polsce.

Społeczności lokalne, w tym samorząd Gminy Wielka Nieszawka wychodząc naprzeciw trendom rozwojowym pragnie wyznaczyć strategiczne kierunki rozwoju lokalnego, poszukując sposobów zapewnienia rozwoju dla obecnego i przyszłych pokoleń oraz poprawy standardu życia mieszkańców.

Opracowanie niniejsze określa obszar i czas realizacji planu, aktualną sytuację społeczno-gospodarczą wraz z identyfikacją problemów, wyznacza zadania zmierzające do poprawy sytuacji, określa konkretne zadania na okres 2004 – 2006 oraz na 2007 - 2013, ich powiązanie z innymi działaniami, oczekiwane wskaźniki osiągnięć i plan finansowy, system wdrażania , monitorowania i oceny.

Prace nad Planem prowadzone były z zaangażowaniem przedstawicieli jednostek organizacyjnych, instytucji i podmiotów gospodarczych z terenu gminy, a opracowaniem projektu zajął się zespół ds. opracowania projektu Planu Rozwoju Lokalnego, powołany przez wójta Gminy Wielka Nieszawka.

Budując niniejszy Plan uznano następujące procesy w otoczeniu za najważniejsze:

szybkie zmiany gospodarcze
rozwój nowych technologii
szanse związane z wejściem Polski do struktur Unii Europejskiej
bezrobocie i rosnące ubóstwo

W Planie uwzględniono zasady polityki regionalnej, takie jak:

podniesienie konkurencyjności polskiej gospodarki;
szansa skorzystania ze środków strukturalnych UE;
zasada subsydiarności (decentralizacja);
zasada montażu finansowego (łączenia środków);
zasada spójności społeczno-gospodarczej;
zasada zrównoważonego rozwoju.

W pracach nad Planem kierowano się polityką zrównoważonego rozwoju regionalnego UE, w takich aspektach jak:

ochrona walorów środowiska naturalnego;
przeciwdziałanie izolacji regionów peryferyjnych;
stworzenie równych szans rozwoju dla wszystkich mieszkańców;
zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa ekologicznego.

Jako najważniejsze przyjęto następujące zasady UE udzielania wsparcia finansowego na realizację inicjatyw lokalnych:

programowania
równości szans
partnerstwa
solidarności społeczności lokalnej
ilościowo wymiernych efektów
wdrażania przyjętych celów zgodnie z normami i przepisami dotyczącymi ochrony środowiska naturalnego
koordynacji sił i środków oraz montażu finansowego
uzupełniania środków finansowych przez UE
wysokiego priorytetu dla monitorowania i ewaluacji.

II. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA NA TERENIE GMINY WIELKA NIESZAWKA.

1. Położenie geograficzne, powierzchnia

Gmina Wielka Nieszawka leży na południowym skraju powiatu toruńskiego w centralnej części województwa kujawsko-pomorskiego. Gmina graniczy z powiatem bydgoskim, inowrocławskim i powiatem aleksandrowskim.

Naturalną granicą gminy jest rzeka Wisła, zaś w jej zachodniej części płynie dolny odcinek Strugi Zielonej, która zasilana jest tam wodami podziemnymi. Przed ujściem do Wisły przyjmuje prawoboczny dopływ, tzw. Kanał Podgórz-Dybowo, odwadniający Nizinę Nieszawską.

Ogólna powierzchnia obszaru gminy wynosi 21628 ha. W strukturze użytkowania gruntów przeważają lasy. Użytki rolne zajmują powierzchnię 1659 ha, co stanowi 7,7%. Gmina Wielka Nieszawka sąsiaduje z miastem Toruniem oraz gminami: Zławieś Wielka, Lubicz i Obrowo (powiat toruński), Solec Kujawski (powiat bydgoski), Gniewkowo i Rojewo (powiat inowrocławski) oraz miastem i gminą Aleksandrów Kujawski (powiat aleksandrowski).

Pod względem geograficznym leży w południowej części szerokiego rozszerzenia pradoliny Wisły zwanego Kotliną Toruńsko-Bydgoską na obszarze dwóch mezoregionów: Kotliny Toruńskiej i Równiny Inowrocław w makroregionie Pojezierza Chełmińsko -Dobrzyńskiego.

2. Środowisko przyrodnicze

Jednym z najważniejszych elementów w zakresie zagospodarowania przestrzennego gminy, polegającego na przeznaczeniu terenów pod różne cele i ustaleniu zasad ich zagospodarowania jest ekorozwój, oznaczający zrównoważony rozwój społeczno – gospodarczy oraz przestrzenny w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym, w którego otoczeniu się odbywa i uwzględniający jego uwarunkowania tj. elementy, które powinny być spełnione, aby nie naruszyć naturalnej równowagi zachodzących procesów ekologicznych. Jest to element niezbędny do zachowania ekosystemów, podtrzymywania różnorodności biologicznej, zachowania szczególnie cennych i chronionych gatunków fauny i flory, utrzymania wartościowych form krajobrazu, w celu ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego ludności, zapewnienia jej możliwości wypoczynku i rekreacji oraz zabezpieczenia doznań estetycznych na odpowiednio wysokim poziomie.

a) rzeźba i powierzchnia terenu

Najbardziej charakterystycznymi elementami rzeźby terenu gminy, decydującymi o charakterze pozostałych komponentów środowiska, są terasy pradolinne i rzeczne oraz powstałe na nich wydmy śródlądowe.

Terasy tworzą system mniej lub bardziej szerokich powierzchni, zbudowanych z reguły z utworów piaszczystych, oddzielonych mniej lub bardziej wyraźnymi krawędziami. Bezpośrednio nad korytem Wisły rozpościera się terasa zalewowa o odmiennej od pozostałych fizjonomii i budowie geologicznej. Na jej powierzchni występują utwory mułkowo-ilaste i piaszczyste, pochodzące z akumulacji Wisły w czasie stanów powodziowych (przed budową wałów przeciwpowodziowych). Liczne są również w jej obrębie starorzecza, będące śladem dawnych koryt rzecznych. Dziś są zarośnięte i wypełnione jeszcze wodą.

Na rozległych, piaszczystych powierzchniach terasowych utworzyły się 14-10 tys. lat temu rozległe pola wydmowe. Wydmy Kotliny Toruńskiej tworzą jeden z największych śródlądowych obszarów wydmowych w Polsce i są podstawowym elementem krajobrazotwórczym obszaru gminy. Wydmy tworzą dwa wyraźne pola, przypominające elipsę. We wschodniej części obszaru wydmy należą do pola toruńsko-aleksandrowskiego, a na zachód od rzeki Zielonej do pola solecko-chrośnieńskiego.

Formy wydmowe wykazują znaczne zróżnicowanie pod względem rozmiarów i kształtów. Najbardziej charakterystyczne są tu wydmy paraboliczne, o mniej lub bardziej wydłużonych ramionach otwartych ku zachodowi. Bardzo często wykazują znaczne wysokości względne dochodzące do 30 m w partiach czołowych.

Wśród form wydmowych notuje się przewagę wydm o wysokościach względnych od 10 do 25 m. Najwyższe wydmy przekraczają wysokość 30 m. Największe skupisko najwyższych form wydmowych występują w rejonie Chorągiewki, na zachód od rzeki Zielonej oraz w rejonie tzw. drogi wodeckiej (G. Zamojskiego, G. Krzywoustego, G. Żymirskiego).

Bardzo atrakcyjne krajobrazowo są też doliny rzek Zielonej i Tążyny. Dolina Zielonej przecina kompleks wydmowy na odcinku od Jarek do Dybowa. Osiąga tu niewielką szerokość (około 70-100 m) i głębokość około 20 m. W dolinie wykształcony jest system wąskich teras dolinowych. Charakterystycznym dla rzeki Zielonej jest silne meandrowanie, co powoduje znaczną erozję boczną brzegów, zwłaszcza w rejonie Dybowa. Na wysokości leśniczówki Zielona rzeka tworzy jedyny w okolicach Torunia naturalny wodospad o wysokości około 2 m.

Południowo-wschodnią granicę obszaru gminy tworzy dolny odcinek doliny rzeki Tążyny. Silnie meandrująca Tążyna wcina się w otaczające pola wydmowe na głębokość do kilkunastu metrów. W dolinie występuje dobrze wykształcony system czterech poziomów terasowych.

b) budowa geologiczna

Obszar gminy Wielka Nieszawka położony jest w Kotlinie Toruńskiej, która stanowi część pradoliny Toruńsko - Eberswaldzkiej. Kotlina jest dużym mezoregionem fizyczno-geograficznym, którego powierzchnia całkowita wynosi około 1850 km².

Rozpoznanie wierceniami sięga utworów kredy dolnej, ich strop występuje na rzędnej od -20 do -70 m npm. Na utworach wapienych kredy dolnej, a w części północnej na utworach kredy górnej zalegają niezgodnie osady trzeciorzędowe. Miąższość trzeciorzędu jest zróżnicowana i wynosi od 30 m w rejonie Wielkiej Nieszawki oraz Kąkola do 77 m w sąsiedztwie leśniczówki Chorągiewka. Rynna Pradoliny zagłębia się w osady trzeciorzędowe na kilkanaście metrów, sięgając miejscami utworów mioceńskich. Jednak na większości obszaru podłożem jej są pstre iły zaliczone do pliocenu. Dno pradoliny przebiega na rzędnej od 10 do 35 m n.p.m., jest urozmaicona licznymi zagłębieniami. Rynnę wypełniają utwory fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia i młodsze. Zdecydowanie dominuje facja piaszczysto-żwirowa.

Utwory powierzchniowe kotliny są wieku czwartorzędowego. Dominującym ich typem są różnego rodzaju piaski.

Na omawianym obszarze występuje najczęściej tylko jedna warstwa gliny zwałowej.

Na terenie gminy brak złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej i kredy jeziornej.

c) sieć rzeczna

Obszar gminy Wielka Nieszawka leży na lewym brzegu Wisły. Zróżnicowanie budowy geologicznej omawianego obszaru znajduje odbicie w gęstości sieci hydrograficznej. Piaszczyste terasy pradoliny Wisły charakteryzują się ubóstwem sieci hydrograficznej, w przeciwieństwie do bardzo gęstej sieci terasy zalewowej. Część gminy (44,3 km²) obejmuje przyrzecze Wisły, a część leży w zlewniach Strugi Zielonej i Tążyny. Działy wodne II rzędu pomiędzy tymi zlewniami przebiegają po wierzchołkach wydm i na licznych odcinkach mają charakter niepewny. Znaczne partie terenów wydmowych są obszarami bezodpływowymi.

Struga Zielona ma swe źródło na Wysoczyźnie Kujawskiej. Zlewnia Zielonej wynosi 238,3 km² i wykazuje wyraźną asymetrię. Długość strugi liczy 34,3 km, a spadek jej dolnego odcinka (w granicach gminy) wynosi 2,14 ‰. W dolnym biegu struga zasilana jest wodami podziemnymi. Poza granicami gminy na Zielonej występują urządzenia piętrzące wodę, co powoduje ostatnio, w okresie lata, brak przepływu wody w okolicach Jarek. Jest to bardzo niekorzystne zjawisko dla występujących tu bogatych w gatunki fitocenoz i fauny wodnej. Od Jarek rzeka wcina się głęboko w otaczające kompleksy wydm śródlądowych, a koło leśniczówki Zielonka na linii bruku morenowego tworzy niewielki wodospad. Poniżej wcina się jeszcze głębiej, tworząc okazałą dolinę z dobrze wykształconymi terasami. W dolnym odcinku zasilana jest obficie wodami podziemnymi. Charakterystycznym dla dolnego odcinka jest bardzo silne meandrowanie, powodujące przy większych stanach wód wzmożoną erozję brzegów.

Poniżej Dybowa Zielona przyjmuje prawoboczny dopływ - Strugę Nieszawską, zwaną też Kanałem Głównym lub Kanałem Podgórz - Dybowo. Płynie on równolegle przez środek Niziny Nieszawskiej w obrębie terasy zalewowej. Obszar zlewni Niziny Nieszawskiej podzielić można na dwie części. Pierwsza, dobrze chroniona bezpośrednio wałami przeciwpowodziowymi. Druga to kompleks lasów położonych na południe od drogi Toruń - Solec Kujawski - Bydgoszcz. Ogółem powierzchnia zlewni zasilającej Kanał Główny Niziny Nieszawskiej wynosi około 71,0 km² z czego na część dolną, bezpośrednio sąsiadującą z doliną przypada około 14,5 km². Główną część zlewni w przewadze zajmują lasy (75%) na głębokim podłożu piaszczystym. Sprawia to, że przy dużej naturalnej retencji lasu i chłonności podłoża zlewnia zasilana jest głównie poprzez wyrównany dopływ gruntowy. Kanał Główny o długości 10,8 km, spadku 0,2 ‰ i szerokości dna od 3 do 5 m zbiera nadmiar wód z uchodzących do niego licznych poprzecznych rowów doprowadzających wodę gruntową, wypływającą spod krawędzi terasowej na odcinku Podgórz - Cierpice - Dybowo. Kanał uchodzi do Strugi Zielonej poprzez śluzę w wale przeciwpowodziowym. Struga Nieszawska, zwłaszcza w okresach mokrych, pełni bardzo ważną rolę regulatora stosunków wodnych na Nizinie Nieszawskiej. Ważną rolę spełnia tu stacja pomp w Dybowie.

Tążyna stanowi niewielki odcinek dolnego biegu, wzdłuż którego przebiega południowo-wschodnia granica gminy. Pod względem hydrologicznym odcinek ten ma charakter pradoliny, naturalny, z wyraźnie wyciętą doliną erozyjną, zasilany wodami podziemnymi. Długość strugi wynosi 42,2 km, jej spadek na odcinku pradolinnym, częściowo leśnym osiąga 2,3 ‰, szerokość 3 - 4 m, a głębokość około 40 cm. Z dorzecza tej rzeki w gminie Wielka Nieszawka leży zaledwie 1,4 % powierzchni całkowitej.

Sama Wisła stanowiąca północną (15 km) i wschodnią (5 km) granicę gminy jest rzeką uregulowaną, z wysokim wałem przeciwpowodziowym. Szerokość Wisły osiąga 300 - 500 m. Ze względu na niewielki w tym miejscu spadek rzeki bardzo często pojawiają się piaszczyste łachy z wleczonego przez rzekę rumoszu.

Charakterystycznym dla obszaru gminy jest występowanie licznych mokradeł. Spotyka się je wzdłuż Wisły na powierzchni terasy zalewowej i nazalewowej. Rozległe mokradła okresowe ciągną się od Otłoczyna do Brzozy. Zasilane są obficie wodami wypływającymi ze strefy krawędziowej terasy pradolinnej. Również na zachód od Pogórza, a na południe od Wielkiej i Małej Nieszawki występują mokradła stałe. Zawierają one torfy o miąższości do 1 m. W czasie wysokich stanów wód (najczęściej wiosną) tereny mokradeł są podtopione lub zalane. Latem wykorzystywane są jako łąki i pastwiska.

W tym rejonie zlokalizowane są liczne stawy rybne. Pozwolenia wodnoprawne posiada 6 obiektów. Stawy zasilane są czystymi wodami podziemnymi, wypływającymi spod krawędzi terasowej.

d) zasoby wód podziemnych

Na terenie gminy Wielka Nieszawka wody poziomów trzeciorzędowego i kredowego nie są ujmowane. Czwartorzędowy poziom wodonośny jest wykształcony w postaci jednej warstwy o swobodnym zwierciadle. Tworzą go piaski o różnej granulacji ze żwirem i otoczakami, wypełniające rynnę erozyjną Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Południowa krawędź pradoliny przebiega w odległości około 12 km od Wisły, przyjmuje się ją jako granicę obszaru zasilania ujęcia “Mała Nieszawka”. Granicę północną stanowi Wisła jako podstawa drenażu wód podziemnych. Ze wschodu na zachód obszar ten ograniczają działy wód powierzchniowych II-rzędu rzek Zielona Struga i Tążyny. Miąższość utworów wodonośnych wynosi od 13-15 m na terasie zalewowym do 50 m na terasie górnym. Głębokość zwierciadła wody występuje analogicznie na głębokości od 0,4 do ponad 20 m. Na obszarze ujęcia “Mała Nieszawka” statyczne zwierciadło wody występowało zależnie od wysokości terenu na głębokości od 2,5 do 9 m co odpowiada rzędnej 46 m npm. Piaski wodonośne charakteryzują się na ogół wysokim współczynnikiem filtracji, wynosi on od 0,0001 do 0,0008 m/s, najczęściej 0,0004 m/s.

Na podstawie granulacji piasków wodonośnych można przypuszczać, że parametry hydrauliczne warstwy są nieco mniej korzystne niż na ujęciu. Na całym obszarze terasu górnego i środkowego przewodność przekracza 500 m²/dobę. Na terasie zalewowym przewodność najczęściej zamyka się w przedziale 220-500 m²/dobę na co ma wpływ mniejsza miąższość warstwy wodonośnej. Wydatki jednostkowe studni wynoszą najczęściej od 10 do 45 m³/h/1ms.

Eksploatacja wód podziemnych odbywa się na bazie ujęcia “Mała Nieszawka”, ujmującego czwartorzędowy poziom wodonośny o zasobach eksploatacyjnych (dawniej kat. B) Q=1080 m³/h.

Zasoby wód podziemnych występują również we wschodniej części gminy. Projektowane jest ujęcie “Brzoza Toruńska”, ujmujące czwartorzędowy poziom wodonośny o zasobach w kat. “C”. Zasoby eksploatacyjne wraz z projektowaną strefą ochronną ujęcia wynoszą tu 650 m³/h przy depresji 8 m (Decyzja Prezesa Centralnego Urzędu Geologii w Warszawie z dnia 16.11.1978 r.). Wykonanie ujęcia w Brzozie mogło by stanowić drugie, obok doliny Tążyny, potencjalne źródło zaopatrzenia w wodę dla Ciechocinka i Aleksandrowa Kujawskiego.

Proponuje się podjęcie prac aby stworzyć możliwość uzyskania dodatkowej ilości wody z ujęcia wód podziemnych, gdy pobór wody z ujęcia “Drwęca” nie będzie już wystarczający.

Należy zaznaczyć, że omawiane warstwy wodonośne nie posiadają skutecznej izolacji w stropie utworami nieprzepuszczalnymi i stąd wymagają surowych reżimów ochronnych.

W warunkach gminy Wielka Nieszawka za priorytetowe uznać należy zatem zadania programowe koncentujące się na ochronie wód podziemnych i powierzchniowych oraz powierzchni ziemi, a także związane ze sferą gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami. Zadania te są kosztowne i trudne do realizacji, gdyż dotyczą obok likwidacji zagrożeń punktowych, także i przestrzennych (obszarowych). Te ostatnie trudno ograniczyć tylko sposobami technicznymi i prawnymi. Wymagają zmiany sposobów podejścia do gospodarowania zasobami przyrody przez społeczeństwo gminy i nadaje to programowi charakter powszechności.

e) gleby

Warunki środowiska przyrodniczego, a zwłaszcza skały macierzyste, rzeźba terenu i warunki wodne miały ścisły związek z tworzeniem się gleb.

Na terenie gminy dominującymi procesami glebotwórczymi były procesy bielicowania i brunatnienia, oraz w dolinie Wisły, przemywania i murszenia.

Najwięcej występuje na obszarze gminy mad lekkich i średnich pyłowych o składzie pyłów zwykłych i gliny lekkiej pylastej (ok. 60%). Mady bardzo lekkie i lekkie o składzie piasków gliniastych lekkich i słabo gliniastych (ok. 30%) oraz mady ciężkie pylaste o składzie pyłów ilastych (ok. 10%). Występują tu też niewielkie powierzchnie gleb torfowych i murszowo-torfowych, mułowo-torfowych, murszowo-mineralnych, gleb glejowych i pseudobielicowych oraz czarnoziemy. Na obszarze gminy występuje bardzo duży udział gleb wysokich klas bonitacyjnych. Biorąc pod uwagę klasy bonitacyjne gleb można powiedzieć, że:

wśród gruntów ornych:

- gleby bardzo dobre i dobre (kl. I, II, IIIa, b) zajmują ok. 25% gruntów ornych,

- gleby średnie (kl. IVa, IVb) zajmują ok. 30% gruntów ornych,

- gleby słabe i bardzo słabe (kl. V, VI) zajmują ok. 45% gruntów ornych,

wśród użytków zielonych:

- użytki bardzo dobre i dobre (kl. I, II, III) zajmują ok. 30% użytków zielonych,

- użytki średnie (kl. IV) zajmują ok. 41% użytków zielonych,

- użytki słabe i bardzo słabe (kl. V, VI) zajmują ok. 29% użytków zielonych.

Wskaźnik bonitacyjny dla użytków rolnych gminy wynosi 0,89, a średnią klasą bonitacyjną jest klasa V. Wskaźnik jakości i przydatności rolniczej gleb wynosi dla gminy - 47,4 i jest bardzo niski. Natomiast ogólny wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej (z uwzględnieniem dodatkowo rzeźby terenu, agroklimatu, warunków wodnych) wynosi 64,3.

Wśród kompleksów rolniczej przydatności gleb dominują kompleks pszenny dobry (22,6% powierzchni gruntów ornych), żytni bardzo słaby (22,1%), żytni dobry (16,2%) i żytni bardzo dobry (13,7%). Wśród użytków zielonych dominuje kompleks 2z (średnie).

Charakterystycznym dla obszaru gminy, odmiennym od pozostałych w województwie, jest nikłe zagrożenie erozyjne gleb. Jest to wynikiem dużego udziału lasów i zadrzewień w powierzchni ogólnej gminy. Jedynie 2,8% powierzchni sklasyfikowano do zagrożonych przez erozję wietrzną.

Walorami gminy Wielka Nieszawka są przede wszystkim lasy i gospodarka leśna oraz możliwość rozwoju turystyki. Można zatem stwierdzić, że gmina ma raczej słabe warunki do rozwoju intensywnej gospodarki rolnej. Wyraźnie odzwierciedla to struktura użytkowania ziemi w gminie. Grunty orne zajmują 1023 ha (4,7%), użytki zielone - 727 ha (3,4%), lasy - 11576 ha (53,6%), wody - 359 ha (1,7%), nieużytki - 138 ha (0,6%), pozostałe - 7765 ha (36,0%).

Pod względem własności aż 18644 ha gruntów należy do Lasów Państwowych, z tym że w ewidencji aż 7303 ha figuruje jako tereny różne obejmujące poligon wojskowy.

f) lasy

Gminę Wielka Nieszawka można określić mianem gminy leśnej, ponieważ aż 53,6% obszaru zajmują lasy (łącznie 11576 ha). Wliczając rozległe powierzchnie “wrzosowisk”, tereny zielone zajmują ponad 87% powierzchni gminy.

Lasy tworzą jeden zwarty, rozległy kompleks (fragment Puszczy Bydgoskiej), ciągnący się od zachodnich do wschodnich granic gminy. Największe przestrzenie zajmują od dawna już sztucznie odnawiane bory sosnowe, porastające gleby piaszczyste i wydmy. Gatunkiem panującym jest sosna, a w niewielkich domieszkach występuje dąb i brzoza. Runo leśne jest na ogół wykształcone i bardzo zróżnicowane. Stanowią go trawy piaskowe, porosty, a także borówka brusznica i czarna oraz wrzos. Największe zwarte przestrzenie wrzosowisk występują we wschodniej części obszaru.

Najczęściej występujące tu bory sosnowe są bardzo monotonne zarówno pod względem siedliskowym, jak i drzewostanów. Charakterystycznym typem siedliskowym jest bór suchy. Skrajnie ubogie piaski wydmowe porośnięte są borem wrzosowym i chrobotkowym. Drzewa nie osiągają w nich nigdy wysokich rozmiarów. Korony sosen są słabo uformowane, a pnie często pokrzywione. Jednogatunkowa sztucznie nasadzona monokultura sosnowa występuje najczęściej w niższych i średnich klasach wiekowych. W zdecydowanie mniejszych kompleksach, na siedliskach bardziej bogatych w składniki pokarmowe występuje bór świeży.

Przyjmując za kryteria walory przyrodnicze można wydzielić lasy o najwyższych wartościach przyrodniczych, które znajdują się w dolinie rzeki Zielonej. Lasy o znacznych walorach przyrodniczych występują w postaci niewielkich kompleksów we wschodniej i południowo-wschodniej części obszaru gminy nad rzeką Tążyną, w rejonie Chorągiewki i w bezpośrednim sąsiedztwie doliny Zielonej.

Wyłączając wrzosowiska, około 80% powierzchni leśnej obszaru stanowią lasy gospodarcze, których głównym celem jest produkcja surowca drzewnego. W lasach grupy pierwszej (lasy ochronne) największe powierzchnie zajmują lasy masowego wypoczynku. Ciągną się one zwartym pasem wzdłuż szczególnie atrakcyjnej pod względem turystycznym doliny rzeki Zielonej oraz obejmują punktowo niewielkie kompleksy przy drogach Toruń - Bydgoszcz i Toruń - Inowrocław. Przy drodze Toruń - Włocławek, w sąsiedztwie osiedla mieszkaniowego Czerniewice występują lasy strefy zieleni wysokiej, a w ich przedłużeniu lasy uzdrowiskowo-klimatyczne. Obydwie powierzchnie pełnić mają funkcje klimatyczne, zdrowotne, rekreacyjne i ochronne przed zanieczyszczeniami dla mieszkańców osiedla Czerniewice oraz dla znajdujących się tam zasobów wód mineralnych.

W rejonie Cierpic wydzielono ponadto 27,5 ha lasów pozostających w strefie oddziaływania przemysłu - Przedsiębiorstwa Andrewex.

Cała powierzchnia leśna znajduje się też w strefie tzw. “lasów ochronnych wokół Torunia”, stanowiących “zielone płuca miasta”.

Obszar gminy Wielka Nieszawka obejmuje tereny, które są pod nadzorem dwóch Nadleśnictw: Cierpiszewo i Gniewkowo (obręb Otłoczyn).

W ramach Nadleśnictwa Cierpiszewo lasy ochronne zajmują 7101 ha powierzchni, w tym wyróżnia się lasy glebochronne (ok. 25 ha), wodochronne (ok. 59 ha), w granicach miasta (ok. 6869 ha) oraz lasy o znaczeniu dla obronności i bezpieczeństwa państwa (ok. 148 ha). Prawie całą powierzchnię Nadleśnictwa pokrywają grunty zalesione (95,5%), resztę stanowią grunty niezalesione, użytki rolne, sady, łąki, pastwiska oraz użytki ekologiczne zajmujące 4,07 ha powierzchni.

Głównym gatunkiem panującym w lasach Nadleśnictwa Cierpiszewo jest sosna, gdzie drzewostan do 40 lat zajmuje 51,1%.

Według opracowania “Granica rolno-leśna. Gmina Wielka Nieszawka” z 1994 r. na terenie gminy proponuje się do zalesienia 154,27 ha gruntów, w tym 140,62 ha użytków rolnych i 13, 65 ha gruntów innych (nieużytków nadających się do zalesienia, zrekultowanych wyrobisk itp.). Tereny projektowane do zalesienia winny być:

- czasowo użytkowane rolniczo (do zalesienia w perspektywie) - 99,50 ha

- zalesienie w pierwszej kolejności - 53,65 ha

- pozostawione jako element naturalnego środowiska - “oczko” wodne w środku dużego kompleksu leśnego - 1,12 ha.

Największą powierzchnię gruntów proponuje się przeznaczyć we wsi Cierpice - około 60 ha. Jest to jednak mniej więcej połowa tego co faktycznie powinno być zalesione. Na wniosek gminy oraz korekty Komisji Weryfikacyjnej wyłączono z gruntów proponowanych pod zalesienie bardzo słabe grunty kl. VI i VIz, których użytkowanie jest ekonomicznie nieopłacalne we wsi Kąkol, obręb Cierpice. Gmina ma zamiar przeznaczyć te grunty na inne cele nierolnicze. Na terenie wsi Cierpice najwięcej gruntów proponuje się przeznaczyć do zalesienia w pierwszej kolejności.

Najmniej do zalesienia proponuje się przeznaczyć gruntów we wsi Wielka Nieszawka i Brzoza.

Z ogólnej powierzchni gruntów do zalesienia, aż 92,57 ha gruntów jest użytkowanych przez Lasy Państwowe.

Procentowy udział gruntów zaproponowanych do zalesienia w stosunku do ogólnej powierzchni użytków rolnych w gminie Wielka Nieszawka kształtuje się na poziomie 8%, w tym największy procent użytków rolnych do zalesienia zaprojektowano w sołectwie Cierpice, najmniejszy we wsi Wielka Nieszawka.

W wyniku proponowanego zalesienia w przyszłości lesistość gminy może zwiększyć się o 0,7% z 53,6% obecnie do 54,3%.

g) klimat

Obszar gminy położony jest w klimatycznej dzielnicy bydgoskiej. Jest to dzielnica przejściowa, pomiędzy chłodną i o większej rocznej sumie opadów dzielnicą pomorską, a bardziej suchą i cieplejszą dzielnicą środkową.

Z braku dokładniejszych opracowań opis warunków klimatycznych oparto o dane ze stacji meteorologicznej w Toruniu.

Średnie dzienne usłonecznienie w skali roku wynosiło w Toruniu 4,2 godziny co odpowiada średniej rocznej sumie 1538,5 godziny.

Roczny przebieg zachmurzenia w Toruniu jest taki sam jak w całym kraju. Najmniejsze zachmurzenie występuje we wrześniu, największe natomiast w listopadzie, przy średnim rocznym wynoszącym 6,9 (w skali 11-stopniowej). Średnia roczna liczba dni pochmurnych wynosi 161. Średnie roczne temperatury wahają się w dość dużym zakresie od 6,0°C do 8,7°C przy średniej 7,4°C. Ta duża zmienność średnich rocznych jest odzwierciedleniem zmienności pogody.

Długość okresu bezprzymrozkowego waha się od 118 dni do 164 dni, przy średniej długości wynoszącej 141 dni. Przy gruncie okres ten jest o około 1 miesiąc krótszy.

Roczny rozkład opadów jest dość charakterystyczny. Roczne minimum występuje w lutym i wynosi 30 mm. Od tego minimum opady z miesiąca na miesiąc wzrastają aż do rocznego maksimum, które przypada na sierpień i wynosi nieco ponad 76 mm. W przebiegu rocznym opadów na podkreślenie zasługują następujące zjawiska: silny przyrost opadów w maju (w porównaniu z miesiącami poprzednimi) oraz obniżka opadów w czerwcu (w porównaniu z dwoma miesiącami sąsiednimi), w którym to miesiącu przypada trzeciorzędne minimum opadowe. Pokrywa śnieżna zalega na omawianym obszarze średnio 60 dni w roku. Pojawia się ona najczęściej około 30 listopada i zanika 25 marca. Średnie maksymalne grubości pokrywy śnieżnej wynoszą w grudniu około 8 cm, styczniu i lutym około 11 cm, a w marcu około 10 cm..

W skali roku najczęstsze są wiatry z kierunku W (18,4%) i NW (17,9%). Łącznie z kierunkiem SW (9,3%) na wiatry z sektora zachodniego przypada 45,6% wszystkich częstości (najsilniej występuje w miesiącach zimowych i letnich).

Okres wegetacyjny obejmujący dni z temperaturą powyżej 5°C trwa w Toruniu średnio od 19 IV do 21 XI, czyli 218 dni. Okres gospodarczy z temperaturami średnimi dobowymi powyżej 2,5°C trwa średnio od 4 IV do 11 XII, czyli 252 dni.

h) flora i fauna

Na obszarze gminy zauważa się występowanie licznych stanowisk chronionych i rzadkich gatunków flory i fauny. Występują one w trzech rejonach. Pierwszy rejon stanowią pola wydmowe, gdzie obserwuje się naturalną sukcesję fitocenoz wydmowych. Wśród gatunków charakterystycznych dla tego typu siedlisk do najciekawszych należą chronione i rzadkie: wiśnia karłowata, turzyca piaskowa i loarska, goździk piaskowy, sasanka łąkowa, mącznica lekarska i kocanka piaskowa.

Szczególnie cennym jest odcinek doliny Strugi Zielonej od leśniczówki Jarki do Dybowa, gdzie koryto wcina się w podłoże, tworząc głęboki parów. Zbocza i dno parowu mają podłoże żyzne, a dobre nawilgotnienie umożliwia rozwój bujnej roślinności. W otoczonej wydmami dolinie oraz na powierzchniach terasowych wykształciły się zbiorowiska łęgowe i grądowe. Wśród wielu zanotowanych tu gatunków znaczny procent stanowią rośliny chronione i rzadkie. Na szczególną uwagę zasługują występujące tu: zdrojówka rutewkowa, kokorycz pusta, wątła i pełna, czartwa pospolita i drobna, niecierpek pospolity, łuskiewnik różowy, turznica leśna, bluszcz pospolity, lilia złotogłów, gajowiec żółty, śnieżyczka przebiśnieg, kopytnik pospolity i szczyr trwały. W wyższych partiach zboczy notuje się występowanie paprotki zwyczajnej, miodunki wąskolistnej i turówki wonnej.

Wartko płynąca Struga Zielona jest miejscem występowania fauny zbliżonej składem do występującej w strumieniach górskich. Do Zielonej wpływa na tarło troć.

Trzecim rejonem osobliwości przyrodniczych jest dolina Wisły. Stanowi ona centralny (krajowy) szlak rozprzestrzeniania się roślin i wędrówek wszystkich grup zwierząt. Do chwili obecnej w dolinie pozostały jedynie niewielkie fragmenty dawniej panujących tu naturalnych łęgów topolowo-wierzbowych. Częściej niż łęgi nad brzegami Wisły występują zbiorowiska zarośli wierzbowych. Bardzo cennymi obiektami, na których rozwijają się bujnie zbiorowiska roślin wodnych są starorzecza. Rzadkim tu występującym gatunkiem jest salwinia pływająca. Wokół starorzeczy zachowały się często wąskie pasy zbiorowisk leśnych. Ważnym siedliskiem dla zachowania wielu gatunków chronionych i rzadkich, są przylegające do koryta rzeki łąki.

Dolina i rzeka wraz z piaszczystymi wyspami są miejscem lęgowym większości stwierdzonych na obszarze województwa ptaków. Z gniazdujących w nadbrzeżnych zaroślach i zadrzewieniach gatunków nielicznych w skali kraju są: remizy, podróżniczki, dziwonie, łozówki, raniuszki, pokrzywnice. Na łachach wiślanych gniazdują rybitwy oraz sieweczki. Bardzo ważna jest rola doliny podczas migracji i zimowania ptaków.

To bogactwo walorów zdecydowało o objęciu bardzo dużych powierzchni gminy obszarem chronionego krajobrazu.

3. Walory turystyczne

Na walory turystyczne obszaru składają się lasy, wody i rzeźba terenu. Walory turystyczne lasów określa ich wiek, rodzaj siedliska, gatunek drzewostanu i ich charakterystyka. Analiza lasów obszaru wyraźnie wskazuje na duży kompleks lasów o wybitnych walorach turystycznych występujący w zachodniej części (w bezpośrednim sąsiedztwie doliny Zielonej). Nie przypadkiem w tej części obszaru znajdują się największe powierzchnie lasów grupy I (masowego wypoczynku). Znacznie mniejsze kompleksy lasów o wybitnych walorach turystycznych położone są we wschodniej części obszaru. Wszystkie lasy na omawianym terenie mieszczą się w 10-cio kilometrowej strefie lasów chronionych wokół Torunia ustanowionej przez Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych na podstawie Ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 11 z dnia 6 kwietnia 1982 r.). Również w planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy Wielka Nieszawka w dolinie Zielonej wyznaczono tereny turystyczno-wypoczynkowe, głównie dla potrzeb wypoczynku codziennego i świątecznego mieszkańców Torunia.

Wody mają mniejsze znaczenie rekreacyjne, podnoszą jednak walory turystyczne obszaru. Struga Zielona wpływa na polepszenie walorów turystycznych w dolinie poprzez łagodzenie mikroklimatu oraz możliwości wędkowania. Dodatkowe walory rekreacyjne powstaną po zrealizowaniu planowanego zbiornika retencyjnego “Jarki” zlokalizowanego już poza granicą administracyjną gminy.

Przez omawiany obszar nie przebiegają istniejące szlaki motorowe. Przez teren gminy przebiegają dwa szlaki turystyki pieszej: niebieski Toruń - Suchatówka oraz czerwony (Toruń - Nieszawa) w pobliżu wschodniej granicy obszaru gminy.

Trasa ta prowadzi starym traktem z Torunia do Ciechocinka, biegnącym u podnóża krawędzi nadwiślańskiej. Oznakowany jest również szlak wodny na rzece Wiśle.

Instytut Turystyki - Oddział w Toruniu w opracowaniu pt. “Program zagospodarowania turystycznego województwa toruńskiego w aspekcie ochrony środowiska” wyznacza trasy turystyki motorowej, jako dróg wykorzystywanych przez ruch turystyczny i wymagających właściwego zagospodarowania. Zaliczono tu trasę Toruń - Inowrocław oraz Toruń - Bydgoszcz i Toruń - Włocławek. Jednocześnie w tymże opracowaniu wyznaczono “rejon doliny Zielonej”, na którym należy opracować i wyznaczyć trasy nowych szlaków pieszych i sieć tras spacerowych, udostępniających najbardziej atrakcyjne fragmenty obszaru.

Na obszarze gminy występuje natężenie inwestycji związanych z agroturystyką i wypoczynkiem. Elementami tego typu zagospodarowania są m.in.: motel w Brzozie i baza noclegowa w Cierpicach – Zakątek Leśny, Gospodarstwo agroturystyczne “Rancho” w Małej Nieszawce(miejsca noclegowe, aktywne sposoby spędzania wolnego czasu – stawy rybne), czy Gospodarstwo agroturystyczne “Zielona szkoła” w Brzozie (jazda konna, zawody strzeleckie, konferencje, noclegi). Baza gastronomiczna związana jest z obsługą turystyczną i skupia się głównie w dwóch miejscowościach: Brzozie i Małej Nieszawce.

4. Zagospodarowanie przestrzenne.

a) ochrona środowiska przyrodniczego

Rozwój gospodarczy obszaru gminy położonej w sąsiedztwie aglomeracji miejsko-przemysłowej Torunia nie zawsze oparty o zasady ekologii powoduje wzmożone oddziaływanie na środowisko przyrodnicze, zarówno w sensie eksploatacji jego zasobów, jak i ujemnego wpływu na jego kondycję, wyrażoną postępem procesów degradacji wód powierzchniowych i podziemnych, flory i fauny, powietrza atmosferycznego oraz powierzchni ziemi.

Na zróżnicowanym pod względem przyrodniczym obszarze gminy występują liczne obiekty i obszary chronionego krajobrazu. Wymienić tu można: obszar chronionego krajobrazu “Wydmy na południe od Torunia”, obszar ochrony zbiornika wód podziemnych (GZWP nr 141) ujęcie “Mała Nieszawka”, użytki ekologiczne oraz obiekty ochrony przyrody jakim są pomniki przyrody w postaci skupisk drzew. Na terenie gminy nie występują parki zabytkowe i rezerwaty.

Obszar chronionego krajobrazu położony jest na południowo-zachodnim krańcu powiatu toruńskiego. “Obszar wydmowy na południe od Torunia”, jak i pozostała część obszaru chronionego krajobrazu wyznaczony został rozporządzeniem Wojewody Toruńskiego nr 21/92 z dnia 10 grudnia 1992 r. W rozporządzeniu tym “wyznaczono na obszarze województwa toruńskiego sieć obszarów chronionego krajobrazu, obejmujących wyróżniające się krajobrazowo i przyrodniczo tereny o różnych typach ekosystemów i posiadające powiązania przestrzenne z parkami krajobrazowymi i obszarami chronionymi województw ościennych”. Ponad 99,8% powierzchni obszaru występuje na terenie gminy Wielka Nieszawka, a jedynie północny jego skrawek wkracza na teren Torunia (21,6 ha). Obszar chronionego krajobrazu zajmuje na terenie gminy powierzchnię 15665,8 ha, co stanowi 72,4% ogólnej powierzchni gminy. Obszar ten charakteryzuje się występowaniem potężnego kompleksu wydm na terasach pradoliny Wisły. Lasy porastają duży fragment, jednego z największych w Polsce kompleksu wydm śródlądowych. Łączą się one z lasami Obszaru Chronionego Krajobrazu Wydm Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej z jednej strony i z lasami Obszaru Chronionego Krajobrazu Niziny Ciechocińskiej z drugiej strony.

Obowiązujące dla obszarów chronionego krajobrazu zasady gospodarowania przestrzenią przyrodniczą wdrożone muszą być również i w gminie Wielka Nieszawka. Należy zatem:

- poczynić zabiegi zmierzające do zachowania naturalnego krajobrazu,

- zrekultywować nieużytki,

- na obszarach zagrożonych wprowadzić dolesienia,

- ograniczyć rozwój przemysłu i urbanizacji.

Wśród elementów podlegających ochronie w ramach obszaru chronionego krajobrazu należy wziąć pod uwagę również:

ciągi szpalerowe drzew wzdłuż dróg polnych oraz cieków, które mają duże znaczenie dla środowiska, gdyż stanowią jedyną zieleń wysoką wśród bezleśnych pól i łąk, regulują stosunki wodne, odgrywają duże znaczenie wiatrochronne dla niezalesionych terenów uprawnych,
kompleksy gleb o klasach bonitacyjnych I - III (bezwzględna ochrona przed użytkowaniem nierolniczym),
użytki ekologiczne zasługujące na ochronę pozostałości ekosysemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne “oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce,
krawędzie wysoczyzny ze względu na potencjalne zjawiska osuwiskowe oraz ze względów krajobrazowych,
lasy ochronne, tzw. lasy grupy pierwszej ze względu na funkcje ochrony gleb i wody oraz walory rekreacyjne i klimatyczne,
ujęcia wód podziemnych, które należy otoczyć szczególną ochroną pokłady wodonośne ze względu na brak izolacji w stropie utworami nieprzepuszczalnymi,
zbiorniki retencji naturalnej w postaci mokradeł i łąk, które należy chronić przed skażeniami, ściekami i nadmiernym osuszaniem,
wody rzeki Wisły (przywrócić II klasę czystości),
wody Strugi Zielonej (I klasę czystości),
wody Strugi Nieszawskiej (II klasę czystości),
tereny poeksploatacyjne - należy zrekultywować w celu całkowitego przywrócenia wartości użytkowych,
tereny wokół oczyszczalni ścieków, wymagane jest tu wyznaczenie obliczeniowej strefy uciążliwości a teren oczyszczalni otoczyć zielenią izolacyjną,
ze względu m. in. na poważne zagrożenie dla środowiska przyrodniczego i uciążliwości związane z hałasem należy dążyć do likwidacji poligonu wojskowego.

Obszar ochronny wód podziemnych ujęcia “Mała Nieszawka” został zatwierdzony Decyzją Wojewody Toruńskiego z dnia 8.07.1995 r. nr 08-III/6210-124/95, w której wydzielono strefy ochrony bezpośredniej i ochrony pośredniej wewnętrznej i zewnętrznej.

Teren ochrony bezpośredniej obejmuje pas gruntu szerokości 10 m licząc od zarysu budowli i urządzeń służących do poboru wody (studnie, stacje wodociągowe). Powierzchnia tego obszaru wynosi około 2,5 ha. Granica wewnętrznego terenu ochrony pośredniej wyznacza pas gruntu szerokości od 250 do 500 m i długości 3650 m o powierzchni około 130 ha. Natomiast zewnętrzny teren ochrony pośredniej obejmuje obszar wyznaczony 25-letnim czasem wymiany wody w warstwie wodonośnej. Jest to obszar ochrony jakościowo-ilościowej ujęcia o powierzchni około 41 km².

Na terenie ochrony bezpośredniej zabronione jest użytkowanie gruntu do celów nie związanych z eksploatacją ujęcia wody. Teren ten należy ogrodzić w sposób trwały i oznakować tablicami informującymi. Należy na nim zapewnić:

odprowadzanie wód opadowych w taki sposób, aby nie mogły przedostawać się do urządzeń służących do poboru wody,
zagospodarowanie terenu zielenią,
szczelne odprowadzanie poza granicą strefy ochronnej ścieków z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy urządzeniach służących do poboru wody,
ograniczenie do niezbędnych potrzeb przebywania osób nie zatrudnionych stale przy urządzeniach służących do poboru wody,

Na terenie strefy ochrony pośredniej wewnętrznej decyzją Wojewody wprowadzono zakazy dotyczące:

wprowadzania ścieków do gruntu,
rolniczego wykorzystania ścieków,
przechowywania i składowania odpadów promieniotwórczych,
stosowanie nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin,
budowy obiektów nie związanych z poborem wody,
budowy dróg publicznych, wydobywania kopalin,
wykonywania robót melioracyjnych i wykopów ziemnych,
utrzymywania nieczynnych studni i otworów wiertniczych, jeżeli nie są one przeznaczone do celów związanych z obserwacją zwierciadła wody,
wykonywania odwodnień budowlanych,
lokalizacji zakładów przemysłowych i ferm chowu zwierząt,
lokalizacji magazynów produktów ropopochodnych i innych substancji chemicznych,
urządzania parkingów i obozowisk,
likwidacji zalesienia,
grzebania zwierząt.

Wewnętrzny teren ochrony pośredniej powinien być również oznakowany poprzez umieszczenie tablic informacyjnych w charakterystycznych punktach terenu, takich jak skrzyżowanie granicy z drogą, duktem leśnym, ciekiem powierzchniowym.

Na terenie zewnętrznej ochrony pośredniej obowiązują następujące zakazy:

wprowadzania ścieków do ziemi,
przechowywania i składowania odpadów promieniotwórczych,
lokalizacji zakładów przemysłowych i ferm hodowlanych,
lokalizacji magazynów produktów ropopochodnych i innych substancji chemicznych oraz rurociągów do ich transportu,
lokalizacji wysypisk i wylewisk odpadów komunalnych i przemysłowych,
lokalizacji nowych ujęć wody,
prowadzenia intensywnej zabudowy terenu,
grzebania zwierząt,
wydobywania kopalin oraz prowadzenia robót melioracyjnych,
likwidacji zalesienia,
stosowania nawozów i środków ochrony roślin,
użytkowania dróg transportu publicznego do przewozu środków toksycznych i radioaktywnych.

Oceniając aktualny stan zagospodarowania można stwierdzić, że teren ochrony bezpośredniej ujęcia jest zagospodarowany zgodnie z obowiązującymi wymogami. Teren wokół stacji wodociągowej i otworów eksploatacyjnych jest ogrodzony z zachowaniem wymaganego pasa gruntów, zagospodarowany zielenią i oznakowany.

Dotychczasowy stan zagospodarowania wewnętrznego terenu ochrony pośredniej tylko nieznacznie odbiega od przedstawionych wyżej wymogów, jest to teren w większości zalesiony i niezabudowany. Obiektem stanowiącym potencjalne ognisko skażenia wód gruntowych jest linia kolejowa Toruń - Inowrocław.

Zagospodarowanie zewnętrznego terenu ochrony pośredniej jest zróżnicowane pod względem intensywności zabudowy i rodzaju użytkowników. Pas gruntów leżący między wewnętrzną strefą ochrony pośredniej z szlakiem drogowym Toruń - Bydgoszcz jest wykorzystywany jako teren o przewadze działalności przemysłowej i rzemieślniczej po stronie wschodniej, mieszkaniowej i usługowej w części centralnej oraz rolniczo-ogrodniczej po stronie zachodniej. Teren bardziej na południe (z wyłączeniem PZD “Poldrób”) jest zalesiony (Nadleśnictwo Cierpiszewo), a część południowo-wschodnia stanowiąca teren poligonu artyleryjskiego jest również w większości zalesiona. Lasy pokrywają około 70% strefy ochronnej ujęcia, pełnią ważną rolę wodochronną, stanowią właściwy element zagospodarowania terenu z punktu widzenia ochrony wód ujęcia. Zagrożenie jakości wód gruntowych stanowią natomiast obiekty usytuowane w północnej części zewnętrznego terenu ochrony.

Ochrona głównego zbiornika wód podziemnych

Konieczne jest spowodowanie decyzji o ustanowieniu obszaru ochronnego GZWP i uzyskanie środków finansowych na realizację tej ochrony.

W stosunku do występujących pomników przyrody zabronione jest:

- niszczenie korzeni, konarów, gałęzi, skrobanie i wycinanie kory,

- niszczenie gleby, wzniecanie ognia, zanieczyszczania terenu w sąsiedztwie chronionych drzew,

- umieszczanie tablic, napisów i innych znaków na chronionych drzewach lub w ich sąsiedztwie,

- przeprowadzanie urządzeń komunikacyjnych lub technicznych pod okapem korony chronionych drzew. Wszelkie zamierzenia inwestycyjne na terenach stref związanych z ochroną przyrody należy uzgadniać z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.

Zasadnicze zagrożenie jakości wód powierzchniowych i podziemnych, oprócz obiektów punktowych odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód powierzchniowych, stwarza nieuporządkowana gospodarka ściekowa obszaru gminy. Opiera się ona na zbiornikach bezodpływowych, z których tylko część ścieków trafia do udokumentowanych miejsc zrzutów (sieć kanalizacyjna miasta Torunia). Gmina dysponuje jednym punktem zlewni ścieków w oczyszczalni w Wielkiej Nieszawce. Wywóz ścieków ze zbiorników bezodpływowych z posesji indywidualnych obiektów produkcyjnych i rzemieślniczych odbywa się często w sposób niekontrolowany.

Na terenie gminy zlokalizowana jest oczyszczalnia ścieków. Planuje się jej rozbudowę. Rozbudowa ta ma na celu zwiększenie przepustowości z obecnych 360 m³/d do 710 m³/d, co odpowiadałoby aktualnym tendencjom rozwojowym gminy w planowanym okresie. Rozbudowana oczyszczalnia stanowić będzie podstawę rozwoju zbiorczej sieci kanalizacyjnej na terenie gminy.

W gminie brak jest wysypiska śmieci. Korzysta ona z wysypiska w Toruniu na podstawie umowy między władzami samorządowymi

b) uwarunkowania ochrony środowiska przyrodniczego

Źródłem hałasu (głównie dla południowych dzielnic Torunia) jest poligon artyleryjski.

Przebiegające przez obszar gminy drogi o znaczeniu krajowym (Toruń - Łódź, Toruń - Szczecin, Toruń - Poznań), droga lokalna (Toruń - Wielka Nieszawka - Cierpice intensywnie użytkowana przez ruch tranzytowy, w tym także i TIR-owski) oraz linie kolejowe są źródłem hałasu komunikacyjnego. Strefę uciążliwości tych tras mierzoną wartością 50 dB(A) określić można dla terenów otwartych na 50-100 m, a dla terenów leśnych na 50-20 m. W bezpośrednim sąsiedztwie dróg, a zwłaszcza w miejscach o utrudnionym rozprzestrzenieniu notuje się okresowo podwyższone wartości zanieczyszczeń powietrza spalinami samochodowymi.

Większa, ale trudna na dzisiaj do ścisłego sprecyzowania jest skala zagrożenia obszaru gminy zanieczyszczeniami transgranicznymi powietrza atmosferycznego. Dowodem na ich istnienie jest około 7 tys. ha lasów gminy zaliczonych do I strefy zagrożenia przemysłowego. Fakt ten łączyć należy z dopływem na obszar gminy zanieczyszczeń, głównie energetycznych, ale i także technologicznych z Torunia, Bydgoszczy i Włocławka.

Gospodarka cieplna w gminie oparta jest częściowo na spalaniu głównie węgla kamiennego w paleniskach indywidualnych.

Przez zachodnią część obszaru przebiega kryty kolektor ścieków solankowych Inowrocławskich Zakładów Chemicznych, uchodzących do Wisły w Dybowie.

Ze względu na ponadregionalne znaczenie obszaru gminy w systemie powiązań ekologicznych, bardzo istotną staje się konieczność ochrony i kształtowania kompleksu elementów w zakresie: ochrony powierzchni ziemi (rzeźba terenu, gleby, lasy, zieleń, wartości przyrodnicze, krajobrazowe i turystyczno-rekreacyjne), ochrony wód podziemnych i powietrza atmosferycznego, ochrony przed hałasem, a także w zakresie zagrożenia przeciwpowodziowego oraz nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (NZŚ). Za najistotniejsze zadania w zakresie ochrony środowiska należy uznać:

W zakresie ochrony powierzchni:

bezwzględną ochronę przed użytkowaniem nierolniczym gleb klas bonitacyjnych I - IV,
ciągłe konserwowanie i utrzymywanie drożności systemów melioracyjnych,
prowadzenie racjonalnej gospodarki rolnej, związanej ze stosowaniem odpowiedniej do warunków lokalnych agrotechniki, nawożenia i struktury gatunkowej upraw pod kątem maksymalizacji ochrony wód; obszar międzywala wiślanego winien być wyłączony ze stosowania chemicznych środków ochrony roślin, a na pozostałym obszarze Niziny Nieszawskiej wskazanym jest ograniczenie ich stosowania,
ochronę przed zmianą użytkowania “użytków ekologicznych”,
ochronę sfery krawędziowej terasy wiślanej (Podgórz - Mała Nieszawka - Cierpice - Dybowo - Gajtowo), będącą rejonem wpływu czystych wód podziemnych, zasilających systemy wodne Niziny Nieszawskiej,
ochronę ciągów szpalerowych drzew wzdłuż dróg, cieków i miedz, stanowiących często jedyne enklawy zieleni wysokiej wśród łąk i pól Niziny Nieszawskiej.

W zakresie ochrony przyrody i krajobrazu:

(obszar chronionego krajobrazu “Wydmy na południe od Torunia”):

nie dopuścić w jego granicach do lokalizacji nowych obiektów uciążliwych, mogących powodować degradację wydm, wód powierzchniowych i podziemnych, szaty roślinnej i powietrza atmosferycznego,
ewentualna zabudowa, ciągi komunikacyjne i inne obiekty oraz urządzenia techniczne winny harmonizować ze specyficznym krajobrazem obszaru,
poddać rekultywacji istniejące lokalne wyrobiska kruszywa,
przeciwdziałać erozji bocznej w dolnym odcinku doliny Strugi Zielonej,
uregulować stronę formalnoprawną i techniczną rzeki Strugi Zielonej, zapewniających stały przepływ biologiczny na całej długości, pozwalających na zachowanie funkcji tarliskowych ryb (m.in. troci wiślanej) oraz funkcji rekreacyjnych,
przeciwdziałać pogarszaniu się jakości wód Tążyny i Strugi Zielonej - dla tej ostatniej dążyć do wyeliminowania możliwości przedostania się zanieczyszczeń ropopochodnych z bazy paliw w Nowej Wsi (poza granicami gminy),
dążyć do likwidacji źródeł hałasu artyleryjskiego z poligonu wojskowego,
gospodarkę leśną prowadzić zgodnie z “Ogólnymi zasadami zagospodarowania lasów wchodzących w skład parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu”,
wytyczyć i właściwie zagospodarować szlaki turystyczne oraz obszary rekreacyjne (doliny Zielonej i Tążyny),
przeprowadzić inwentaryzację przyrodniczą w celu wytypowania do ochrony konserwatorskiej nowych pomników przyrody oraz wydmowego rezerwatu przyrody,
prowadzić badania monitoringowe rzek Zielonej i Tążyny, zasobów wód podziemnych, lasów (“Zielone płuca Torunia”) i powietrza atmosferycznego,
otoczyć opieką konserwatorską istniejące pomniki przyrody (na obszarze całej gminy).

W zakresie ochrony wód podziemnych

ze względu na wysoką jakość wód podziemnych (klasa 1b wg monitoringu z 1998 r.) należy dążyć do ścisłej ochrony zasobów i obszarów chronionych wokół zbiorników wód podziemnych,

ze względu na bardzo dużą podatność na zanieczyszczenia (brak izolacji w stropie) bogatych zasobów wód podziemnych konieczne jest wprowadzenie bardzo surowych reżimów ochronnych dla użytkowników, szczególnie na terenie pomiędzy trasą kolejową Toruń - Bydgoszcz, a drogą krajową 245 (Toruń - Bydgoszcz), gdzie wody powierzchniowe przenikają do głównego zbiornika w ciągu 1 roku,
wprowadzić oznaczenia w ruchu tranzytowym ograniczające transport ładunków toksycznych przez teren strefy ochronnej wód podziemnych, dotyczy to m.in. linii kolejowej Toruń - Inowrocław, gdzie istnieje zagrożenie utraty ładunku toksycznego transportowanego w rejonie ujęcia,
do utwardzania dróg używać tylko takich składników, które nie wpływają toksycznie na glebę, a w dalszym etapie na jakość wód podziemnych,
w związku z Rozporządzeniem MOŚZNiL nr 93, poz. 589 z dnia 14.07.1998 r. ściśle nadzorować wydawanie zezwoleń inwestycyjnych, które powinny mieć ocenę oddziaływania na środowisko; kontrolować inwestycje będące uciążliwe dla środowiska, bądź pogarszające jego stan,
obecnie uważa się za niezbędne całkowite wyłączenie spod zabudowy i upraw ogrodniczych wewnętrznego terenu ochrony pośredniej oraz uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na zewnętrznym terenie ochrony pośredniej.
w związku z udokumentowaniem zasobów wód podziemnych na zachód od ujęcia “Mała Nieszawka” (część C i D), “Brzoza Toruńska” oraz nieudokumentowanymi zasobami w rejonie Dybowo-Gajtkowo-Cierpice należy już obecnie wziąć pod uwagę zasięg stref ochronnych przyszłych ujęć i wprowadzić na niej zakaz lokalizacji obiektów uciążliwych dla środowiska.

W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego

uregulować stronę formalnoprawną w zakresie dopuszczalnej emisji w obiektach już istniejących,

dla obiektów planowanych wymagać opracowanego studium ochrony atmosfery,
rozważyć możliwość przejścia z tradycyjnych źródeł ciepła na źródła energii “czystej” (gaz, paliwo płynne, energia elektryczna); w pierwszej kolejności wskazane jest to dla obiektów letniskowych w dolinie Zielonej,
z uwagi na uciążliwości zapachowe z oczyszczalni ścieków i punktów zlewnych, ograniczyć ich oddziaływanie poprzez odpowiednie zagospodarowanie ich otoczenia.

W zakresie ochrony przed hałasem:

planowane inwestycje powinny uwzględniać optymalne rozwiązania lokalizacyjne, techniczne i prawne, eliminując uciążliwość hałasem,
w celu ograniczenia uciążliwości hałasu komunikacyjnego koniecznym jest utrzymanie we właściwym stanie technicznym powierzchni dróg, wprowadzenie przydrożnych pasów zieleni izolacyjnej oraz zachowanie określonej odległości od dróg nowobudowanych obiektów chronionych (szkoły, przedszkola, żłobki, domy mieszkalne, itp.).

W zakresie zagrożenia powodziowego:

system urządzeń hydrotechnicznych (wał wiślany, system kanałów melioracyjnych, śluza i stacja pomp w Dybowie) winne być użytkowane zgodnie z przedmiotowymi planami i instrukcjami ochrony przeciwpowodziowej,
konieczność utrzymania w drożności kanałów melioracyjnych, a zwłaszcza Kanału - Struga Nieszawska.

W zakresie nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (NZŚ):

Powinny być opracowane specjalne plany ochrony oraz przygotowane odpowiednie zabezpieczenia techniczne w przypadku awarii lub katastrofy kolektora ściekowego Inowrocłwskich Zakładów Chemicznych, przebiegającego na odcinku 6 km w odległości 25-250 m od Strugi Zielonej; potencjalnymi ogniskami wystąpienia NZŚ są mosty na Strudze Zielonej i Tążynie, na trasach drogowych i kolejowych, którymi przewozi się tranzytem duże ilości trujących środków przemysłowych.

c) infrastruktura techniczna

W zakresie infrastruktury technicznej, na etapie diagnozy, przeanalizowane zostały poszczególne systemy pod względem: zaspokojenia podstawowych potrzeb, niezawodności funkcjonowania oraz niezbędnego otwarcia na przyszłość. Są to niezbędne elementy w strategicznym planowaniu rozwoju gminy.

Sieć drogowa

Ruch drogowy na terenie gminy obsługiwany jest przez sieć drogową zarządzaną przez kilku właścicieli w zależności od funkcji danej drogi. Dane dotyczące dróg gminnych przedstawiono w tabeli na kolejnej stronie.

Wyróżnia się następujące poziomy:

drogi krajowe:
odcinek autostradowy (w budowie) A - 1 od drogi nr 1 do mostu na rz. Wiśle i dalej do Lubicza stanowiący obecnie “obejście” Torunia na trasie drogi nr 1. Trasa prowadzi ruch tranzytowy na relacji Łódź – Gdańsk.
droga nr 1 prowadząca ruch tranzytowy na relacji Łódź - Gdańsk (przez m. Toruń) oraz do- i wyjazdowy z obszaru miasta w kierunku południowym. Droga przystosowana do ruchu ciężkiego z umocnionymi poboczami. Obsługuje ruch dalekosiężny, ale również lokalny (Brzoza).
droga nr 10 w kierunku Bydgoszczy. Droga stanowi połączenie Torunia z Bydgoszczą prowadząc relację na kierunku W-wa - Szczecin. Droga dwupasmowa, przeznaczona dla ruchu ciężkiego, bez umocnionych poboczy. Po śladzie tej drogi przewiduje się w przyszłości przebieg trasy ekspresowej S - 10. Obsługuje ruch dalekosiężny, ale również lokalny dla wsi Mała Nieszawka, Cierpice.
droga nr 15 prowadząca ruch na relacji (Olsztyn) - Toruń - Inowrocław - (Poznań). Droga dwupasmowa, przeznaczona dla ruchu ciężkiego, bez umocnionych poboczy. Przebieg na terenie gminy przez tereny leśne z wyjątkiem terenu zainwestowanego w rejonie skrzyżowania z drogą nr 10.
drogi wojewódzkie:
droga nr 273 o przebiegu Toruń (ul. Nieszawska) - Mała Nieszawka - Wielka Nieszawka (ul. Toruńska) - Cierpice (do drogi nr 10). Jezdnia dwupasmowa (6,0 - 7,0 m), bez umocnionych poboczy, na terenach zurbanizowanych wsi częściowo występują chodniki. Parametry techniczne drogi nienormatywne. Droga w zasadzie prowadzi ruch lokalny gminy - dwóch największych wsi - oraz dojazd do miasta Torunia oraz do drogi
nr 10.
droga nr 250 przebiega przez teren poligonu (obszar niezamieszkały) i stanowi połączenie Aleksandrowa Kuj. z drogą krajową nr 15. Jezdnia dwupasmowa, nawierzchnia asfaltowa, pobocza niewzmocnione. W czasie trwania ćwiczeń wojskowych - ruch kołowy zamknięty.
drogi o specjalnym przeznaczeniu (wojskowym) nr 1566 (dworzec PKP Cierpice), nr 1568 i 1057 od drogi nr 1 w kierunku rz. Wisły, nr 1569 od drogi nr 1 na teren poligonu.
drogi powiatowe:
droga nr 44479 stanowi połączenie między Cierpicami (droga nr 10) z Rojewem,
droga nr 44481 stanowi połączenie Glinek z Chorągiewką (trasa nr 15) i przebiega przez tereny leśne,
drogi gminne o łącznej długości 188,4 km. Najważniejsze połączenia o nawierzchniach ulepszonych to droga łącząca Wielką Nieszawkę z Cierpicami, Cierpice - Adrewex, ul. Toruńska - obiekty produkcji rolniczej, ulice wewnętrzne w zabudowie oraz droga leśna Cierpice - Gniewkowo. Drogi gminne ulepszone o niedostatecznych parametrach, przede wszystkim pod względem szerokości jezdni 3 - 4 m, bez poboczy, w zabudowie bez chodników.

Drogi gminne

Lp	Wyszczególnienie	2000	2001	2002	2003
1	2	3	4	5	6
1.	Ogółem	180	187	187	188,4
2.	O nawierzchni utwardzonej	38	36	34	33,6
	w tym: ulepszonej	10	12	14,0	15,4
3.	Gruntowe	132	139	139	139,4

W zasadzie dzięki znacznemu udziałowi dróg krajowych i wojewódzkich na terenie gminy, podstawowe potrzeby ruchowe są zabezpieczone w sposób dostateczny, pod względem połączeń zewnętrznych. Jednakże w związku z ciągłym procesem podziału gruntów i wydzielaniem działek budowlanych w najbliższych latach występować będzie permanentna potrzeba budowy dróg wewnętrznych wraz z chodnikami w celu poprawy systemu komunikacji wewnętrznej, podniesienia bezpieczeństwa uczestników ruchu pieszego i drogowego, itp.)

Zaopatrzenie w wodę

Zaopatrzenie w wodę pitną odbywa się z ujęcia wody w Małej Nieszawce (własność Toruńskich Wodociągów) poprzez “wpięcie” sieci gminnej do magistrali f 500 w rejonie ul. Toruńskiej. Rejon Małej Nieszawki (przy drodze nr 10) zasilany jest bezpośrednio z ujęcia wody.

Ujęcie “Mała Nieszawka” ujmuje wody podziemne z czwartorzędowego poziomu wodonośnego o zasobach eksploatacyjnych.. Ujęcie posiada decyzję Wojewody Toruńskiego dotycząca ustalenia stref ochronnych (pośrednia wewnętrzna i zewnętrzna), która określa ograniczenia w sposobie użytkowania gruntów w rejonie stref. Planowana jest rozbudowa ujęcia w kierunku zachodnim o zatwierdzonych zasobach Q = 2000 m³/h.

Z ujęcia “Mała Nieszawka” obecnie woda jest przesyłana: magistralą f 500 poprzez ul. Toruńską i Nieszawską do Torunia (tu jest wpięta sieć gminna), magistrala f 800 do Inowrocławia i dwiema magistralami f 300 i f 250 w kierunku Podgórza (Toruń). Dodatkowo planuje się magistralę f 800 do płn. Torunia (przez Wisłę) oraz w ul. Szubińskiej f 500
w kierunku poligonu.

Największy przyrost sieci nastąpił w roku 1995 (ogólnopolska akcja), obecnie przyrost wynika z uzbrajania poszczególnych obszarów przeznaczanych do zabudowy. Wyraźną dynamikę w rozbudowie przyłączy do budynków wykazuje okres 1995 - 97. Zużycie wody na mieszkańca zbliżone jest do wartości dla średniej gminy wiejskiej w województwie (nieco niższe).

Na terenie gminy obecnie nie istnieje problem “deficytu wody”. Wprost przeciwnie - gmina może oferować tereny pod realizację inwestycji wodochłonnych.

Wodociąg i kanalizacja

Tabela: sieci wodociągowe i kanalizacyjne

Lp	Wyszczególnienie	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1.	Sieć w km – wodociągowa	33,5	37,0	37,0	37,3	38,9	43,6	44,3
	- kanalizacyjna	2,4	6,1	19,4	28,6	37,9	43,4	49,1
2.	Podłączenia do budynków
	- wodociągowe	443,0	483,0	560	585	611,0	656,0	690,0
	-kanalizacyjne	52,0	86,0	331	402	510,0	569,0	588,0
3.	Zdroje uliczne	-	-	-	-	-	-	-
4.	Zużycie wody – ogółem w gminie (dm³)		119,61	108,0	113	168	198	245,0
5.	Zużycie wody w gospodarce dom. w gminie Wlk. Nieszawka (dm³)	78,0	87,9	108,0	105	144	168	206,0

Tabela: Stopień zwodociągowania gminy – stan na grudzień 2003r.

Lp	Rejon	Ilość posesji	Ilość posesji zwodociągowanych	% zwodociągowania
1	2	3	4	5
1.	Wielka Nieszawka	305	161	52,8
2.	Mała Nieszawka	685	356	51,97
3.	Cierpice	399	147	36,85
4.	Brzoza	87	26	29,9
5.	Ogółem	1476	690	46,75

Tereny rozwojowe na poligonie nie są wyposażone w sieć wodociągową. Ich pozyskanie i przeznaczenie pod zabudowę wymagać będzie budowy magistrali (przedłużenie z ul. Szubińskiej projektowanej magistrali f 500) oraz sieci rozdzielczej w miarę etapowania zainwestowania.

Odprowadzenie ścieków

Na terenie gminy istnieje mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia ścieków zlokalizowana we wsi Wielka Nieszawka, pracująca w oparciu o technologię osadu czynnego. Podstawowym urządzeniem technologicznym jest zblokowana oczyszczalnia ścieków typu “Ela 5” o przepustowości 360 m³/d), przy docelowej rozbudowie o kolejne 350 m³/d, co powinno w pełni zabezpieczyć potrzeby całego terenu zurbanizowanego Ścieki oczyszczone odprowadzane są, poprzez filtr roślinny, do odbiornika - rowu melioracyjnego Kanału Nieszawskiego, uchodzącego do Wisły. Oczyszczalnia wyposażona jest w punkt zlewny, umożliwiający odbiór ścieków z istniejących szamb. Na odprowadzenie ścieków do Kanału Nieszawskiego gmina posiada pozwolenie wodnoprawne.

W związku z planowaną rozbudową oczyszczalni ścieków projektowana jest rozbudowa sanitarnej sieci kanalizacyjnej na obszarze gminy. Na podkreślenie zasługuje fakt, że teren najbardziej zagrażający ujęciu wody w Małej Nieszawce (przy drodze nr 273) jest wyposażony w sieć kanalizacyjną.

Należy zauważyć, że koszty realizacji sieci kanalizacyjnej są stosunkowo wysokie m. in. ze względu na ilość przepompowni, jak również na warunki gruntowo - wodne. W polityce samorządu branża ta znajduje jednak uznanie i planowane jest kontynuowanie rozbudowy. Zaopatrzenie w wodę oraz możliwość odprowadzenia ścieków na terenie gminy stwarzają dobre warunki rozwoju terenu.

Tereny rozwojowe na poligonie nie posiadają żadnych urządzeń z systemu odprowadzania ścieków - ani oczyszczalni, ani magistralnej sieci. Ich przeznaczenie do zabudowy wymagać będzie realizacji całego systemu.

Energia elektryczna

Na terenie gminy zlokalizowane są odcinki napowietrznych linii energetycznych wysokiego napięcia będące częścią systemu energetycznego kraju, powodujące zajęcie terenu i wywołujące ograniczenia lokalizacyjne ze względu na strefy ochronne od tych urządzeń.

Istniejące linie energetyczne wysokiego napięcia:

110 kV relacji GPZ Ciechocinek - GPZ Toruń Południe
110 kV relacji GPZ Toruń Południe - GPZ Przysiek

Na terenie gminy brak stacji transformatorowych 110/15 kV, obydwie znajdują się na terenie m. Torunia

Barierami w rozwoju sieci lokalnej - niskiego napięcia - są przede wszystkim: niewystarczająco rozwinięta elektroenergetyczna sieć średniego napięcia, nadmiernie wydłużone linie przesyłowe, niedostateczna ilość stacji transformatorowych o napięciu
15/0,4 kV, w szczególności w terenach przeznaczonych do zabudowy, co powoduje przeciążenie sieci, awaryjność, niepewność zasilania, ograniczenia w przyłączaniu nowych odbiorców (o zwiększonym poborze energii).

Tereny rozwojowe na poligonie nie posiadają urządzeń systemu energetycznego, o średnim i niskim napięciu, ich przeznaczenie pod zainwestowanie wymagać będzie budowy sieci.

Gaz przewodowy

Przez obszar gminy przebiegają gazociągi wysokiego ciśnienia:

Dn 400 mm o relacji Włocławek - Gdańsk, który stanowić ma źródło zasilania dla poszczególnych gmin,
Dn 500 mm o relacji Włocławek - Gdynia (fizycznie ułożony, nie oddany do eksploatacji) o charakterze tranzytowym,
Dn 250 mm o relacji Ciechocinek - Bydgoszcz ze stacją redukcyjną w Gniewkowie, przebiegający przez południowy skraj gminy - Brzeczka.

Na terenie gminy brak sieci gazowniczej oraz stacji redukcyjno - pomiarowych.

Należy zaznaczyć, że podjęte zostały działania dla uzyskania “wstępnego zapewnienia dostawy gazu ziemnego i warunków technicznych” z Pomorskiej Spółki Gazownictwa w Gdańsku oraz opracowania programu gazyfikacji gminy, uwzględniając wszystkie tereny zainwestowane i przeznaczone do zabudowy . W chwili obecnej prowadzone są szeroko zakrojone konsultacje społeczne z mieszkańcami gminy, przedsiębiorcami w sprawie gazyfikacji poszczególnych sołectw.

Sprzyjającymi warunkami dla realizacji gazyfikacji terenów gminy jest bliskość miejskiej sieci gazowej oraz przebiegi gazociągów wysokiego ciśnienia przeznaczonych do zasilania obszarów gminnych.

Gospodarka odpadami

Gmina nie posiada własnego składowiska odpadów, korzystając na zasadzie umowy z terenu wysypiska miejskiego przy ul. Kociewskiej w Toruniu. Odpady z terenu gminy wywożone są przez Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania w Toruniu.

System dla obecnego terenu zainwestowania jest wydolny, wprowadzony został nowy system gromadzenia i segregacji odpadów w miejscu powstawania, odpady te są odbierane przez MPO sp. zo.o. w Toruniu.

d) własność nieruchomości

Tabela: Zestawienie według ewidencji gruntów Starostwa Powiatowego w Toruniu

stan na styczeń.2004r.

Lp	Grupa	Rok 2001 Pow. ha	Rok 2002 Pow. ha	Rok 2003 Pow. ha
1.	Grunty Skarbu Państwa	20274	20272	20256
2.	Państwowe osoby prawne			12
3.	Spółdzielnie mieszkaniowe		1	1
4.	Inne osoby		7	7
5.	Grunty państwowych osób prawnych	4	4	4
6.	Zasoby gruntów komunalnych	62	60	107
7.	Grunty komunalne w zarządzie gmin	39	37
8.	Grunty GM w użytkowaniu wieczystym	1	1	1
9.	Gminne osoby prawne	2	2	2
10.	Grunty osób fizycznych Gospodarstwa rolne	895	902	900
11.	Grunty osób fizycznych pozostałe	213	215	235
12.	Grunty spółdzielni	180	177	153
13.	Grunty kościołów	14	14	14
14.	Gr. jednostek organizacyjnych powiatów i związków powiatów			1
14.	Grunty spółek handlowych	2	3	3
15.	Inne	3	3	4

Na przestrzeni ostatnich kilku lat obserwuje się duże zmiany w strukturze własności nieruchomości. Grunty państwowe, spółdzielcze zbywane są na rzecz osób fizycznych, spółek handlowych itp., co sprzyja rozwojowi przedsiębiorczości.

Gmina Wielka Nieszawka jest specyficzną pod względem użytkowania gruntów. Od kilkunastu lat można zauważyć tendencję do odchodzenia od rolniczego charakteru gminy na rzecz tworzenia terenów pod inwestycje mieszkaniowe i usługowe, co wyraźnie widać w polityce przestrzennej gminy nastawionej na ciągłe zwiększanie ilości terenów przeznaczonych w planie zagospodarowania przestrzennego gminy pod budownictwo zarówno mieszkaniowe jak i usługowe. Większość terenów rolniczych użytkowanych uprzednio przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną “ODNOWA” znajduje się obecnie w rękach prywatnych właścicieli zainteresowanych zmianą przeznaczenia tych terenów w planie zagospodarowania przestrzennego pod zabudowę mieszkaniową i usługową.

Niezależnie od tendencji spadkowych w rolnictwie, należy aktywizować rolników z terenu gminy do poszukiwania nowych rozwiązań w produkcji rolnej a także pomóc w pozyskiwaniu środków z funduszy strukturalnych.

Grunty po Państwowym Gospodarstwie Rolnym obecnie są dzierżawione przez Agrarną Spółkę z o.o. “AGRO - NIESZAWKA” której działalność skupia się głównie na uprawie warzyw

e) stan obiektów dziedzictwa kulturowego

Dziedzictwo kulturowe obejmuje wszystko to co jest dziełem człowieka, co wyraża jego działalność gospodarczą, kulturową, idee, poglądy itp. Stanowi swoisty, złożony system uzewnętrzniający się w krajobrazie kulturowym, który stał się dobrem powszechnym, ale zarazem ograniczonym. Obejmuje obraz substancjalny i duchowy w ścisłym związku z krajobrazem przyrodniczym. Ma olbrzymi wpływ na kształtowanie się lokalnej tożsamości i więzi społecznych, a także umiejętności gospodarowania w obrębie funkcjonujących wspólnot lokalnych.

Zasoby dziedzictwa kulturowego obejmują:

rejestr zabytków nieruchomych i ruchomych,
stanowiska archeologiczne eksponowane w terenie (grodziska),
stanowiska archeologiczne płaskie,
wsie o zachowanym układzie urbanistycznym i zabudowie o wartościach kulturowych,
zespoły pałacowo-parkowe,
obiekty sakralne (kościoły i cmentarze),
obiekty zabytkowe - architektury i budownictwa, techniki i kultury materialnej.

Nie wszystkie wymienione elementy środowiska kulturowego występują na terenie gminy Wielka Nieszawka.

Dobra kultury wpisane do rejestru zabytków nieruchomych

Miejscowość Nazwa Nr rejestru Data wpisu Własność Mała Nieszawka kościół rzym.-kat. A/656 7.07.1994 parafia d. kaplica menno.

Mała Nieszawka ruiny zamku A/153/69 26.07.1935 prywatna

Wielka Nieszawka cmentarz pomenno. A/529/17 1.07.1987 gminna

Kościół dziś rzymsko-katolicki w Małej Nieszawce powstał na bazie drewnianej kaplicy mennonickiej (po dawnych osadników holenderskich) i stanowi jeden z najcenniejszych zabytków w gminie.

Ruiny zamku krzyżackiego są jednocześnie jedynym eksponowanym stanowiskiem archeologicznym na terenie gminy - grodziskiem.

Stanowiska archeologiczne eksponowane w terenie

Miejscowość Stanowisko Chronologia

Mała Nieszawka Nr 1 - ruiny zamku krzyż. późne średniowiecze

Stanowisko jest objęte ścisłą ochroną konserwatorską (rozdz. V art. 25.1., pkt 1 Ustawy o ochronie dóbr kultury). Oznacza to, że właściciel i użytkownik zabytku w zakresie określonym przepisami prawa obowiązany jest dbać o jego zachowanie, a w szczególności zabezpieczyć przed zniszczeniem i dewastacją. W przypadku uporządkowania stanowiska i ewentualnego zagospodarowania go we właściwy sposób (stosując się do wytycznych konserwatorskich), może stać się ono dużą atrakcją turystyczną.

Stanowiska nieeksponowane

Na terenie gminy funkcjonuje 66 tego rodzaju stanowisk z różnych okresów.

Stanowiska te nie posiadające ekspozycji terenowej i tereny przez nie zajmowane są dostępne na cele inwestycyjne pod warunkiem wcześniejszego przeprowadzenia wykopaliskowych badań archeologicznych. Dlatego też wszelkie inwestycje na terenie gminy, w skład których wchodzą roboty ziemne powinny być uzgadniane z Konserwatorem d/s Zabytków Archeologicznych przy WKZ w Toruniu.

Stanowiska archeologiczne płaskie o największej wartości poznawczej znajdują się w sąsiedztwie wsi Brzoza, na terenie poligonu wojskowego. Kompleks tych stanowisk datowany jest na okres schyłkowego paleolitu i mezolitu (ok. 8 tys. lat p.n.e.) i należy do unikatowych w skali europejskiej.

Wsie o zachowanym układzie urbanistycznym

Mała i Wielka Nieszawka - potraktowane jako jedność ze względu na charakter układu urbanistycznego. Wsie podlegające kompleksowej ochronie konserwatorskiej z uwagi na charakterystyczny dla osadnictwa w dolinie rzeki Wisły układ zabudowy w formie tzw. rzędówki bagiennej. Zagrody stoją rzędem wzdłuż drogi, a pola w formie pasów ułożonych prostopadle do niej, są oddzielane rowami odwadniającymi. Zabudowa o wartości kulturowej (drewniana i murowana) pochodzi z przełomu XIX i XX w. Wsie te mają rodowód mennonicki.

Aktualnie zabudowa architektoniczna na tym obszarze rozwija się żywiołowo, niszcząc historyczne układy przestrzenne. Należy rozważyć opracowanie studium historyczno-urbanistycznego dla obu wsi, celem zinwentaryzowania istniejącego stanu przekształceń struktury przestrzennej tych miejscowości oraz określenia przez specjalistów, preferowanych form i typów zabudowy, co może stać się pomocne w wyeliminowaniu czynników degradujących ich zabytkową strukturę architektoniczną . Studium takie, mogłoby być integralną częścią postulowanego opracowania dotyczącego technologii zabudowy obszarów “podmokłych” Wielkiej i Małej Nieszawki.

Na terenach tych wsi wyklucza się realizację budynków typu bloki, z płaskimi dachami oraz budynków jednorodzinnych typu miejskiego o zunifikowanej formie i detalu architektonicznym.

Na terenie gminy brak zespołów pałacowo-parkowych.

Obiekty sakralne

Cierpice - kościół parafialny rzymsko-katolicki pw. NMP Królowej Polski, murowany z 1938 r. oraz cmentarz przykościelny założony także w r. 1938, czynny.

Cierpice - cmentarz ewangelicki z 2 poł. XIX w., nieczynny.

Cierpice - Glinki - cmentarz wojenny żołnierzy radzieckich, założony po r. 1945, nieczynny.

Mała Nieszawka - kościół parafialny rzymsko-katolicki, p. w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, drewniany z 1890 r. Pierwotnie mennonicki. Biała karta K.W. 28315

wpis do rejestru zabytków

Mała Nieszawka - cmentarz parafii rzym.-kat. p. w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, założony w roku 1991 na miejscu nieczynnego cmentarza ewangelickiego wraz z kościołem pomocniczym parafii NSPJ p. w. Maryi Wspomożycielki Wiernych, wzniesionym w 1992 r.

Wielka Nieszawka - cmentarz mennonicki z nagrobkami z pocz. XIX w., nieczynny.

Wszelkie poczynania w sąsiedztwie tych obiektów powinny być uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Toruniu. Szczególnej ochronie podlega kościół w Małej Nieszawce wpisany do rejestru zabytków. Należy zaznaczyć, że istniejące na terenie gminy nieczynne cmentarze ewangelickie i mennonickie podlegają ustawowej opiece lokalnych władz samorządowych i powinny być chronione przed dewastacją. Szczególną opieką powinny być otoczone nieczynne cmentarze mniejszości wyznaniowych, których społeczności lokalne nie zamieszkują w Polsce, jako miejsca pamięci i pomniki historii.

Bez zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie wolno obiektu przerabiać, odnawiać, rekonstruować, zabudowywać ani dokonywać żadnych innych zmian.

Na terenie cmentarzy obowiązuje zakaz wycinania drzew i usuwania nagrobków.

Obiekty zabytkowe architektury i budownictwa

Sporą grupę stanowią tutaj budynki z połowy XIX wieki oraz z początków XX wieku. Budynki szkolne, leśniczówki o wartościach historycznych winny być utrzymywane w dobrym stanie technicznym - podlegają ochronie konserwatorskiej.

Wszelkie działania jak: zmiany funkcji, remonty, modernizacje należy uzgadniać z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

Zabudowa mieszkalna o cechach tradycyjnych, drewniana i murowana winna być zachowana jako tworząca krajobraz kulturowy oraz stanowić inspirację do kształtowania nowej zabudowy. Wymiana zabudowy ze względu na zły stan techniczny jest dopuszczalna pod warunkiem uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Nowe obiekty swoim usytuowaniem, gabarytem i rodzajem pokrycia powinny nawiązywać do poprzedniego budynku.

Obiekty techniki i kultury materialnej

Obiekty kolejnictwa, młyny, kuźnie, mleczarnie etc. jako związane z historią techniki i cywilizacji - podlegają ochronie konserwatorskiej. Winny być zachowane w dobrym stanie technicznym. Wszelkie działania jak: remonty, modernizacje, adaptacje winny być uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

Dopuszcza się wymianę zabudowy, której stan techniczny zagraża bezpieczeństwu ludzi i mienia pod warunkiem uzyskania opinii WKZ. Przy odtwarzaniu zabudowy należy kierować się zasadą, że nowy budynek powinien swoim usytuowaniem, gabarytem, kształtem i pokryciem dachu, nawiązywać do poprzedniego. Przy lokalizacji nowej zabudowy powinno się uwzględniać sąsiedztwo obiektów o wartości kulturowej - nowe budynki nie powinny być sytuowane w taki sposób by degradowały istniejącą, tradycyjną zabudowę, a ich forma architektoniczna powinna być dostosowana do otaczającej zabudowy tworząc miejscowy krajobraz kulturowy.

f) zagospodarowanie przestrzenne – kierunki rozwoju

Gmina Wielka Nieszawka położona w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Torunia o powierzchni ponad 21 tys. ha, silnie rozwiniętej sieci drogowej i infrastrukturze technicznej, zewnętrznej, magistralnej stanowi bardzo duży potencjał rozwojowy obszaru podmiejskiego, przynajmniej równorzędny z innymi gminami (Lubicz, Łysomice, Zławieś Wielka). Jednak ta ocena ogólna nie znajduje potwierdzenia w dotychczasowym i przewidywanym rozwoju społeczno-gospodarczym gminy ze względu na istniejące uwarunkowania, zwłaszcza zewnętrzne, które stanowią poważne bariery i zagrożenia w osiągnięciu wysokiej konkurencyjności wśród gmin podmiejskich.

Do głównych barier rozwojowych w stanie istniejącym należy zaliczyć:

94% powierzchni gminy stanowią tereny Skarbu Państwa, które są przekazane w użytkowanie Lasów Państwowych jako tereny leśne oraz specjalne dla obronności państwa (poligon).
wyjątkowo duży obszar w stosunku do powierzchni gminy to teren poligonu, o bardzo korzystnych warunkach fizjograficznych dla zabudowy, o minimalnym zalesieniu. Jest on wykorzystywany znikomo (ale wielce uciążliwie), niedostępny dla rozwoju gminy . Istnienie poligonu w wyraźny sposób ogranicza również rozwój miasta Torunia w kierunku południowym tworząc ’’sztuczną pustkę’’ między miastem a gminą;
tereny o największych użytkowych walorach lokalizacyjnych położone wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych są niedostępne ze względu na zalesienie terenów na granicy pasa drogowego. Dostępne enklawy w Małej Nieszawce i Cierpicach zostały w większości zabudowane, nie zawsze w funkcji odpowiadającej wartości lokalizacyjnej;
najbardziej zaktywizowane tereny pod względem zabudowy oraz gospodarczym położone wzdłuż drogi wojewódzkiej, na terenie sołectw Mała i Wielka Nieszawka są zbyt odległe, przegrodzone terenem leśnym i łąkami od głównej trasy krajowej , ażeby stanowiły atrakcyjne lokalizacje dla usług ponadregionalnych. Połączenia drogowe tego obszaru z układem krajowym oraz miastem Toruń, pod względem technicznym przedstawia najniższy poziom techniczny (parametry jezdni, brak poboczy itp). Rozwijające się ciągle gminy podtoruńskie posiadają lub przygotowują tereny o dużo większej konkurencyjności dla pozyskania inwestorów zewnętrznych. Podobny charakter posiada teren w Kąkolu-Cierpicach (rozpoczęte budowy), o zdecydowanej przewadze budownictwa mieszkaniowego, co nie będzie stanowić w przyszłości siły napędowej w rozwoju gminy (stosunkowo wysoki stosunek kosztów do wpływów);
duże powierzchnie gminy objęte ochroną zasobów GZWP nr 141, istniejącymi i projektowanymi ujęciami wody pitnej (Mała Nieszawka, Brzoza, Dybowo, Gajtkowo) oraz obszarem chronionego krajobrazu, w dużym stopniu ograniczają swobodę zagospodarowania terenów, co ma wpływ na swobodny rozwój gminy;
przebieg przez teren gminy magistrali infrastruktury technicznej o charakterze tranzytowym: linii 110kV, dwóch gazociągów wysokiego ciśnienia, magistrali wodociągowych do Torunia i Inowrocławia, kanału solankowego z Inowrocławia, które powodują zajętość terenu i ograniczenia w dowolnym użytkowaniu najbliższego obszaru bez konkretnych korzyści dla społeczności gminy.
Przedstawione powyżej główne ograniczenia i bariery dynamicznego rozwoju gminy, wynikające z istniejących uwarunkowań i diagnozy prospektywnej, wskazują na bardzo duże trudności realizacji takiego scenariusza. Mimo aktywnej polityki samorządu może następować umiarkowany rozwój, lecz jego zakres będzie bardzo ograniczony polem manewru władz gminy.
W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego przyjęto, zasadę maksymalnego wykorzystania wszystkich możliwych szans gwarantujących pożądany scenariusz rozwoju gminy dla zapewnienia najlepszych warunków zamieszkiwania i inwestowania na tym terenie, w porównaniu z sąsiednimi gminami, jak również Toruniem. Główna taka szansa jest dostrzegana, lecz w całości zależna od zewnętrznych uwarunkowań i tendencji władz państwowych. Polega ona na likwidacji funkcji poligonu wojskowego i przekazaniu terenów leżących poza zwartymi kompleksami leśnymi na rzecz zarządu gminy (skomunalizowanie). Wydaje się, iż taka decyzja jest realna w świetle nowych kierunków rekonstrukcji w polskiej armii, jak również ze względów cywilnych uwzględniając położenie i uciążliwości takiej funkcji terenów w pobliżu miasta Torunia. Zabieganie o taką decyzję wymaga aktywnej polityki samorządów gminy i miasta Torunia poprzez wojewódzkie władze samorządowe. W studium, w zakresie kierunków rozwoju gminy przyjęto scenariusz dynamicznego rozwoju obejmującego również wariant pozyskania terenu poligonu dla realizacji celów i zamierzeń gminy (tereny gminne). Takie sformuowanie zakresu studium daje możliwość realizacji umiarkowanego rozwoju gminy do czasu pozyskania terenu poligonu, a po jego uzyskaniu w całości lub etapami wprowadzanie ’’scenariusza szans’’ i strategii ofensywnego rozwoju.

Dalsze główne szanse rozwoju gminy zależne od warunków zewnętrznych to przede wszystkim:

możliwość budowy portu rzecznego w Małej Nieszawce, uporządkowanie systemu odprowadzania wód z terenów depresyjnych i zabezpieczenie przed powodziami;
rozbudowa układu dróg ruchu szybkiego i konieczna przebudowa układu wewnątrzgminnego (drogi łącznikowe) oraz realizacja podstawowych ciągów komunikacyjnych miasta Torunia w kierunku południowym: trasa Staromostowa, Nowomostowa i Okrężna (istotna w przypadku realizacji portu rzecznego).

Korzystna sytuacja wynikająca z realizacji pozytywnych uwarunkowań zewnętrznych daje gminie szanse rozwoju niespotykane dotychczas w pozostałych gminach podmiejskich, stania się nawet terenem konkurencyjnym dla miasta Torunia.

Pozyskanie terenów poligonu stworzy korzystne warunki dla:

lokalizacji obiektów usług komercyjnych o zasięgu ponadokręgowym (pasmo w ciągu trasy S-10);
szerokiej oferty ciekawych terenów pod budownictwo mieszkaniowe i letniskowe;
dynamicznego wzrostu liczby ludności gminy (z migracji);
lokalizacji obiektów rekreacyjno-sportowych o zasięgu regionalnym;
olbrzymiego zwiększenia zasobu gruntów gminy i możliwości ich obrotu (sprzedaży)
wielokrotnie zwiększy dochody gminy.

Reasumując, należy stwierdzić, że warunkiem wstępnym i podstawowym dla dynamicznego rozwoju gminy Wielka Nieszawka jest skomunalizowanie terenów obecnego poligonu (z wyjątkiem istniejących kompleksów leśnych) i takie założenie przyjęto w studium dla określenia kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

5. Gospodarka

a) działalność gospodarcza

Gmina Wielka Nieszawka charakteryzuje się wielością zakładów rzemieślniczych i usługowych . Od roku 1989 obserwowano ciągły wzrost liczby zarejestrowanych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. W 1989r. było ich tylko 98 i tendencja zwyżkowa trwała aż do roku 2000, kiedy to w ewidencji działalności gospodarczych Urzędu Gminy zarejestrowanych było 315 działających podmiotów gospodarczych . Zmiany jakie zachodzą od 1989r. w gospodarce całego kraju wpływają także na rozwój Wielkiej Nieszawki. Poniższa tabela ilustruje tendencje rozwoju przedsiębiorczości na terenie gminy.

Tabela: Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Wielka Nieszawka w latach 1989 - 2003

lata	1989	1991	1993	1995	1997	1998	2000	2003
ogółem	98	171	209	231	247	255	315	284
a) przemysł	64	71	61	83	77	74	95	70
- prod wyrobów	29	25	3	7	9	7	8	8
- usługi przemysłowe	15	20	22	35	30	30	42	30
- dział. prod.- usługowa	20	26	36	41	39	37	45	32
b) budownictwo	13	14	11	9	11	15	28	17
c) transport	10	28	34	32	41	42	40	31
d) handel	5	43	85	87	91	94	88	72
- handel stały	-	10	36	38	38	40	44	40
- handel obwoźny	5	33	49	49	53	54	44	32
e) gastronomia	2	9	13	15	18	20	34	30
f) inne usługi materialne	-	-	-	2	4	6	12	34
g) usługi niematerialne	4	5	5	3	5	4	8	30

Jak wynika z powyżej przedstawionych danych w latach 2000-2003 w gminie Wielka Nieszawka nastąpił spadek liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych z 315 do 284 . Zlikwidowano głównie firmy produkujące materiały budowlane. Uległy likwidacji firmy przetwórstwa mięsnego, usługowe: poligraficzne, transportowe, warsztaty samochodowe (blacharstwo, lakiernictwo, mechanika pojazdowa), zakłady elektryczne, hydrauliczne, budowlane.

Przyczyną w/w zjawiska są :

wysokie obciążenia fiskalne,
wysoka składka ZUS,
ograniczony dostęp do różnego rodzaju kredytów (głównie preferencyjnych, niskooprocentowanych na rozwój działalności).

Małe firmy borykają się z trudnościami głównie w dostępie do informacji o korzystnych formach kredytowania, mają problemy z wypełnianiem dokumentów. Ogromnym problemem jest występowanie o środki finansowe pochodzące z Unii Europejskiej, gdyż dostęp do nich często jest zmonopolizowany przez firmy doradcze na usługi których nie stać właścicieli małych przedsiębiorstw.

Nie bez znaczenia w tym przypadku jest specyficzne położenie gminy Wielka Nieszawka – w sąsiedztwie miasta Torunia . To właśnie położenie może powodować, że łatwość w dostępie do usług oferowanych przez firmy miejskie powoduje spadek wykorzystywania potencjału gminnego. Faktem jest, że wielu z pośród mieszkańców gminy pracuje poza swoim miejscem zamieszkania i wiele spraw życia codziennego “załatwia“ poza gminą.

Zauważalny wzrost nastąpił w dziedzinie turystyki. Powstał nowy obiekt świadczący usługi hotelarskie oraz dwa gospodarstwa agroturystyczne. Na fakt ten z pewnością wpływa wysoki poziom zalesienia gminy, dbałość o środowisko naturalne oraz utrzymanie czystości. Na terenie gminy wyznaczono ścieżki rowerowe, które są w ciągłej rozbudowie .

Na dotychczasowym poziomie utrzymuje się produkcja wyrobów z drewna, głównie dzięki funkcjonowaniu dużej firmy “ANDREWEX”, zatrudniającej kilkaset osób.

Wzrost nastąpił także w przetwórstwie rolno-spożywczym, dzięki powstałym i rozwijającym się prężnie firmom przetwórstwa owoców i warzyw oraz pieczarkarni.

W przedstawionej sytuacji niezbędnym jest podjęcie działań pobudzających rozwój sektora prywatnego na terenie gminy Wielka Nieszawka w ramach możliwości lokalnych: m.in. poprzez poprawę infrastruktury technicznej, działalność doradczą, szkoleniową i informacyjną.

6. Sfera społeczna

a) stan i struktura ludności

W okresie ostatnich kilkunastu lat gmina Wielka Nieszawka podlegała zmiennym zjawiskom demograficznym. O ile na terenie sołectwa Brzoza następowało sukcesywne zmniejszanie się liczby ludności, to w pozostałych sołectwach liczba zwiększała się.

Największą dynamiką demograficzną odznaczały się Mała i Wielka Nieszawka a ostatniosołectwo Cierpice. Wzrost liczby ludności nie wynika jednak z wysokiego przyrostunaturalnego, lecz jest następstwem migracji ludności na teren gminy, głównie z Torunia.

Odwrotna proporcja powierzchni do liczby mieszkańców i relatywnie niskie zaludnienie wynika z faktu, że przeważająca część gminy Wielka Nieszawka zajmowana jest przez poligon wojskowy.

Gmina charakteryzuje się wyjątkowo niską gęstością zaludnienia. Dla sołectwa Brzoza wskaźnik ten wynosi 1,4 osoby/km² i należy do najniższych w województwie, a dla sołectwa Mała Nieszawka 106,1 osoby/km² i należy do najwyższych w powiecie i regionie.

Niepokojącym faktem jest zwiększanie się liczby ludności w wieku poprodukcyjnym.

Występuje wyraźna przewaga liczby kobiet - na 100 mężczyzn przypada 107 kobiet.

W zakresie przyrostu naturalnego gmina zajmuje średnie – 21 miejsce. Przyrost naturalny

wykazuje tendencję malejącą a sytuacja taka wynika z malejącej ilości urodzeń oraz utrzymująca się na tym samym poziomie liczba zgonów. Niepokojący jest również fakt malejącej ilości zawieranych małżeństw.

Saldo migracji zewnętrznej (napływ-odpływ) wykazuje tendencję zwyżkową i pozytywnym

zjawiskiem dla gminy byłoby utrzymanie trendu wzrostu migracji, gdyż przyrost naturalny nie wskazuje na korzystną sytuację ludnościową gminy.

W ciągu ostatnich 25 lat w gminie Wielka Nieszawka wystąpił wyraźny wzrost liczby stałych mieszkańców. W 1980 roku gmina liczyła 2 803 osoby, a w marcu 2004 roku osiągnęła 3653 osób. Przyrost ludności stałej w okresie 1980-2004 wyniósł 850 osób, co stanowi ponad 30 % wzrost (patrz tabela poniżej). Prognozować należy zatem dalsze zwiększanie się liczby ludności Wielkiej Nieszawki.

Tabela: Liczba ludności w gminie Wielka Nieszawka w latach 1980-2004 (marzec.2004)

Rok	Liczba mieszkańców w osobach	Dynamika wzrostu 1980 = 100
1980	2 803	100,0
1985	2 853	101,8
1988	2 961	105,6
1990	2 880	102,7
1992	2 976	106,2
1994	3 003	107,1
1995	3 048	108,7
1996	3 177	113,3
1997	3 161	112,8
1999	3 309	118,0
2000	3366	120,0
2001	3469	123,5
2002	3492	124,5
2003	3615	128,9
Marzec 2004	3653	130,3

W całym tym okresie wskaźnik dynamiki wzrostu ludności nie był równomiernie rozłożony. Początkowo w latach 80. nie przekroczył 6 %, natomiast w latach 90. wyniósł aż 12%, a jego tempo systematycznie rosło. W ostatnich latach wskaźnik dynamiki wzrostu ludności zdecydowanie rośnie. Wystarczy wskazać, że w latach 2000 –2004 (marzec) osiągnął 10 %.

Na ten wysoki przyrost rzeczywisty ludności gminy po 1988 roku (850 osób) złożyły się korzystne wielkości przyrostu naturalnego, a po 1992 roku również korzystny bilans w ruchu migracyjnym Przyrost naturalny ludności w gminie od końca lat 80-tych wykazuje wyraźną tendencję do stabilizacji na dość wysokim poziomie. Spowodowane to jest stosunkowo wysokim i w zasadzie ustabilizowanym wskaźnikiem urodzeń żywych oraz stosunkowo niskim i ustabilizowanym współczynnikiem zgonów. W latach 90-tych łączną wielkość urodzeń żywych należy szacować na poziomie sięgającym około 500 osób, natomiast zgonów szacowano o połowę mniej, tj. na poziomie około 250 osób. Z tego szacunku wynika, że z przyrostu naturalnego gmina pozyskała około 250 nowych mieszkańców. Znaczenie migracji we wzroście rzeczywistym ludności gminy było mniejsze, ale po 1992 roku wykazuje ono wyraźną tendencję zwyżkową. Napływ migracyjny w latach 90-tych osiągnął blisko 680 osób, ale odpływ też był znaczny i wyniósł około 500 osób. Zatem z obrotu migracyjnego gmina pozyskała 180 nowych mieszkańców. W napływie migracyjnym aż 2/3 stanowiła ludność miejska (dominowali mieszkańcy Torunia), również mieszkańcy gminy w ponad 2/3 migrują do miast.

W gminie występuje stosunkowo niski współczynnik feminizacji, który ma jednak tendencję do narastania. O ile w początkowych latach 80. struktura płci była wyrównana (102 kobiety przypadały na 100 mężczyzn), to w końcu lat 90. na 100 mężczyzn przypadało już 109 kobiet. Jednak ta tendencja uległa zmianie i w roku 2002 na terenie gminy Wielka Nieszawka na 100 mężczyzn przypadały 104 kobiety. (wg danych uzyskanych w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań w 2002 r.)

Statystykę stałych mieszkańców gminy wg wieku i płci w latach 1999-2004 (marzec) przedstawia poniższa tabela i wykresy dotyczące kobiet z terenu gminy Wielka Nieszawka wg wieku, mężczyzn kobiet z terenu gminy Wielka Nieszawka wg wieku i sumaryczne zestawienie liczby mieszkańców gminy Wielka Nieszawka wg płci.

Tabela: Statystyka* stałych mieszkańców gminy wg wieku i płci (lata 1999-2004)

Wiek Płeć	0-2	3	4-5	6	7	8-12	13-15	16-17	18	19-65	19-60	Pow. 65	Pow. 60	Razem
Wiek Płeć	K M	K M	K M	K M	K M	K M	K M	K M	K M	M	K	M	K	M K M+K
Rok 1999	54 50	27 25	50 52	21 23	26 19	103 125	94 93	68 75	28 32	1020	947	113	263	1604 1704 3308
Rok 2000	57 56	22 18	56 53	22 25	23 23	109 117	81 82	68 72	33 38	1056	971	109	275	1636 1730 3366
Rok 2001	58 63	21 20	55 43	30 29	24 25	120 118	70 75	66 69	35 35	1099	1028	112	274	1690 1779 3469
Rok 2002	57 58	16 16	44 38	31 26	31 28	124 118	65 77	65 54	33 38	1133	1061	114	265	1713 1779 3492
Rok 2003	55 53	25 34	37 40	26 18	30 29	136 123	68 72	55 53	34 30	1182	1121	122	282	1770 1845 3615
Marzec 2004	39 33	19 25	43 42	21 23	27 19	143 130	75 76	41 52	34 25	1210	1155	132	289	1784 1869 3653

* dane z lat 1999-2003 wg stanu na dzień 31 grudnia danego roku.

b) struktura ludności wg wieku

Przedstawione powyżej dane oraz wyniki otrzymane w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności w 2002 pozwalają stwierdzić, że populację mieszkańców Gminy Wielka Nieszawka stanowią w przeważającej części osoby w wieku produkcyjnym. Najliczniejszymi grupami wiekowymi są osoby w wieku 20-29 i 40-54 lat, a następnie 30-39-latkowie. Najstarszych mieszkańców ma Wielka Nieszawka. Jest to wynik zlokalizowania tu Domu Pomocy Społecznej. Natomiast pozostałe wsie mają wyraźnie młodszą strukturę ludności.

W ścisłym związku ze strukturą wieku pozostają urodzenia, zgony i umieralność ludności. Analizując zgony ogółem podkreślić należy, że współczynnik zgonów osiągnął pewną stabilność na poziomie średnio około 10 ‰, co należy odnotować jako bardzo pozytywne zjawisko. W skali poszczególnych sołectw nieco wyższe średnie (za lata 1989-1996) współczynniki zgonów odnotowano we wsi Wielka Nieszawka i Brzoza Toruńska.

Tendencja zmniejszania liczby zgonów dotyczy zarówno kobiet, jak też - co należy podkreślić szczególnie - zgonów mężczyzn. Zmniejszył się również i to bardzo radykalnie wskaźnik zgonów ludności w wieku produkcyjnym.

W odniesieniu do drugiej składowej przyrostu naturalnego jaką są urodzenia należy zaznaczyć, o czym już wcześniej wspomniano, że gmina Wielka Nieszawka ma stosunkowo korzystny współczynnik urodzeń.

Jest on jednak zróżnicowany w obrębie gminy. Najwyższy średni współczynnik urodzeń odnotowano we wsi Brzoza .

Różnica pomiędzy urodzeniami i zgonami daje nam przyrost naturalny, który w gminie Wielka Nieszawka kształtuje się na dodatnim poziomie.

W rozwoju demograficznym każdego obszaru bardzo ważnym jest czy ma on zapewnioną reprodukcję ludności. W przypadku gminy Wielka Nieszawka występuje reprodukcja rozszerzona, co świadczy o młodości demograficznej tego obszaru. Jednakże na ogólny przyrost liczby mieszkańców w gminie mają wpływ ruchy migracyjne ludności i saldo ruchu migracyjnego. Jak już wcześniej stwierdzono, w odniesieniu do gminy Wielka Nieszawka zanotowano dodatni przyrost ruchu migracyjnego. Jest to gmina o charakterze imigracyjnym (napływowym), pomimo iż leży ona w pobliżu dużego ośrodka miejskiego jakim jest Toruń. Przy czym jej napływowy charakter zaznaczył się od lat 90-tych. Bowiem do tego czasu z większości obszarów wiejskich ludność uciekała do miast, a zatem obszary te miały typowo emigracyjny (odpływowy) charakter. Sytuacja ta zmieniła się znacznie w końcu lat 80-tych i 90-tych gdzie do obszarów podmiejskich odpływać zaczyna ludność z miast w poszukiwaniu lepszego i zdrowszego życia na wsi.

Struktura wieku ludności w gminie Wielka Nieszawka kształtuje się korzystnie z punktu widzenia angażowania jej w procesy rozwojowe. W 1998 roku liczba bezrobotnych wynosiła 109 osób, w tym 64% stanowiły kobiety.

c) bezrobocie i aktywność zawodowa mieszkańców

Transformacja gospodarki socjalistycznej do realiów wolnorynkowych spowodowała znaczny spadek zatrudnienia, ujawniając nową kategorię społeczno-ekonomiczną ludności – bezrobotnych.

Program stabilizacji gospodarczej rozpoczęty w 1990 roku w ramach procesu tworzenia gospodarki rynkowej spowodował zasadniczą zmianę sytuacji na rynku pracy w całej Polsce, w tym również w województwie kujawsko - pomorskim. Zniknęły niedobory siły roboczej oraz pojawiło się zjawisko jawnego bezrobocia. W roku 1990 było to głównie bezrobocie recesyjne, związane z olbrzymią recesją w gospodarce. W latach następnych sytuacja ta zmieniała się i można powiedzieć, że obecnie dominuje bezrobocie strukturalne, czyli takie które wynika z niedopasowania struktury podaży i popytu na siłę roboczą, przede wszystkim w aspekcie kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym. Ten typ bezrobocia ma charakter trwały, gdyż jego likwidacja wymaga zmiany zawodu, kwalifikacji, a niekiedy nawet miejsca zamieszkania.

Transformacja gospodarcza w gminie Wielka Nieszawka podobnie jak i w kraju ujawniła również bezrobocie na tym obszarze. Występuje ono jednak ze znacznie mniejszą siłą aniżeli w innych regionach województwa i kraju. Tym bardziej, że w gminie Wielka Nieszawka powstało wiele nowych podmiotów gospodarczych dających zatrudnienie na miejscu.

W 2002 r. aktywnych zawodowo na terenie gminy było 2809 osób (w wieku 15 lat i więcej), z tego aktywnych zawodowo było 1520 osób, a biernych zawodowo (tj. nie pracujących, nie mających pracy i jej nie poszukujący lub poszukujący, ale niezdolni w danej chwili do podjęcia pracy) - 1187. Z tych danych wynika, że współczynnik aktywności zawodowej wynosi blisko 59 % a stopa bezrobocia w gminie 23,4%. Pod względem poziomu wykształcenia największą grupę wśród osób aktywnych ekonomicznie stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (858 osób), z czego pracujących było 445 osób, a bezrobotnych - 160. Dość wysoki stan osób biernych zawodowo (ok. 240) powoduje, że w tej grupie współczynnik aktywności zawodowej wynosi ponad 71%, a stopa bezrobocia 26,4%. Podobny współczynnik aktywności zawodowej występuje u osób z wykształceniem średnim, natomiast niższa jest stopa bezrobocia (17,2%). Najliczniejszą grupę osób aktywnych zawodowo stanowią osoby z wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia (975 osób), jednak w tej grupie aktywnych zawodowo jest jedynie 280 osób, przy ponad 690 osobach biernych zawodowo! Tutaj współczynnik aktywności zawodowej jest najniższy i wynosi zaledwie 28,8%, a stopa bezrobocia sięga aż 38,6%. Najlepsze dane odnotować należ w grupie osób z wykształceniem wyższym: w grupie 170 osób aktywnych ekonomicznie pracuje aż 129 osób, bezrobotnych jest jedynie 5 osób, a biernych zawodowo – ponad 30. Współczynnik aktywności zawodowej w tej grupie jest najwyższy i wynosi 79,8, a stopa bezrobocia jedynie 3,7%. Wśród osób aktywnych ekonomicznie przeważają kobiety (1441, a mężczyźni – 1368), jednak więcej pracujących znajduje się po stronie wśród mężczyzn (667, a kobiet - 535). Większą zawodową bierność wykazują kobiety – 709 osób (mężczyźni - 478). Dane te pozwalają stwierdzić, że stopa bezrobocia wśród kobiet jest nieco wyższa, niż u mężczyzn.

Niepokojącym faktem jest zwiększanie się liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało w 2002 roku 58 osób w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni 18 – 64 lat, kobiety 18 – 59 lat)

Natomiast wysoki jest udział dzieci i młodzieży do 19 roku życia, których udział przez cały badany okres wynosił ok. 30% (w 1988 roku 31,7 % i do 1999 roku nieco zmalał do 29,7 %). Na wysokim poziomie kształtuje się też udział ludności w wieku zdolności do pracy (w tzw. wieku produkcyjnym), który w 1999 roku osiągnął 58,7 %, a w roku 2002 - 63,15%. Sporą grupę osób potencjalnie możliwych do zatrudnienia stanowią osoby w wieku 0-17 lat, czyli tzw. przedprodukcyjnym (886 osób), co stanowi 25,2% populacji gminy Wielka Nieszawka.

d) rynek pracy

Tabela: Ludność według głównego źródła utrzymania, płci oraz grup wiekowych

Wyszczególnienie	Ogółem	Utrzymująca się
		Z pracy				Z pozostałych źródeł			Nie ustalono
		razem	najemnej	na rachunek własny z dochodów z najmu	w tym w swoim gosp. rolnym (działce rolnej)	razem	W tym
		razem	najemnej	na rachunek własny z dochodów z najmu	w tym w swoim gosp. rolnym (działce rolnej)	razem	z emerytury	z renty
Ogółem	3509	2236	1882	354	64	1251	360	380	22
0-14 lat	700	555	472	83	19	143	5	27	2
15-19	340	245	203	42	5	94	13	39	1
20-29	576	443	405	38	5	124	12	29	9
30-39	474	374	308	66	16	98	12	18	2
40-49	550	417	347	70	7	132	13	56	1
50-59	410	194	142	52	10	215	50	113	1
60-64	110	6	3	3	2	102	61	32	2
65 lat i więcej	349	2	2	-	-	343	194	66	4
mężczyźni	1723	1142	933	209	36	570	170	168	11
kobiety	1786	1094	949	145	28	681	190	212	11

Tabela: Bezrobotni w Gminie Wielka Nieszawka w okresie od XII 1999 roku do XII 2003 roku.

Wyszczególnienie	1999			2000			2001		2002		2003
	ogółem		kobiety	Ogółem		kobiety	ogółem	kobiety	ogółem	kobiety	ogółem	kobiety
Liczba bezrobotnych w tym:	151		89	249		128	336	177	351	191	349	185
ze zwolnień grupowych	6		3	4		4	11	11	26	20	18	12
Absolwenci	5		4	18		10	20	15	23	10	17	6
Bez prawa do zasiłku	121		79	196		110	217	121	264	143	272	154
Stopa bezrobocia
Gmina Wielka Nieszawka		4,6			7,4		9,7		10,05		9,7
Powiat Toruński		b.d.			21,3		25,5		26,5		28,3
Woj. Kujawsko- Pomorskie		b.d.			19,4		21,6		22,6		22,8

Na podstawie powyższej tabeli widać wyraźny wzrost liczby bezrobotnych na terenie gminy w latach 1999 – 2003. Najbardziej dokuczliwe dla pozostających bez pracy mieszkańców regionu jest i zapewne będzie trwanie w czasie tego stanu. Długotrwały brak pracy prowadzi do destabilizacji w społeczeństwie, braku poczucia bezpieczeństwa a co za tym idzie szeroko rozumianej demoralizacji. Wielce groźnym społecznie jest zjawisko bezrobocia wśród absolwentów. Jednym ze sposobów likwidacji bezrobocia wśród absolwentów i nie tylko, powinna być restrukturyzacja kształcenia, uwzględniająca jego profil do zmieniających się warunków na lokalnych rynkach pracy.

e) warunki życia mieszkańców, poziom bezpieczeństwa.

Analizy warunków życia mieszkańców gminy Wielka Nieszawka dokonano w oparciu o dane dotyczące struktury własności mieszkań, okresu ich budowy, wielkości (powierzchni użytkowej), wyposażenia w wodociąg i ustęp, ciepłą wodę, gaz, łazienkę .

Spośród podmiotów będących właścicielami mieszkań ponad 78% stanowią osoby fizyczne. Następną grupą właścicieli są zakłady pracy, do których należy nieco ponad 10% mieszkań, a w następnej kolejności dysponentami mieszkań są spółdzielnie mieszkaniowe i Skarb Państwa.(odpowiednio 5,5% i 5,7%). Znamienny jest fakt iż gmina nie posiada w swoich zasobach żadnych mieszkań. Najwięcej, bo ponad 40% mieszkań zlokalizowanych jest w budynkach wybudowanych w latach 70-tych i 80-tych. Spora część mieszkań (16%) wybudowana została w latach 1989 – 2002, a 15% w latach 1945 – 1970. Ponad 70 % mieszkań na terenie gminy to mieszkania średnie i duże o powierzchni użytkowej od 50 – 199 m² o liczbie izb od 3-5 i więcej. Zadowalająco przedstawia się standard mieszkań: ponad 94% podłączonych jest do wodociągu, 88% posiada ustęp spłukiwany, łazienkę – 86%, ciepłą wodę bieżącą – 79%, a gaz z butli - 72,7 %. Większość mieszkań ogrzewanych jest za pomocą centralnego ogrzewania indywidualnego i pieców (razem blisko 88%), reszta ogrzewana jest w systemie zbiorowego centralnego ogrzewania i innych systemów grzewczych. Porównując średnie dane dotyczące standardu mieszkań na terenie gminy do danych uzyskanych w skali województwa kujawsko-pomorskiego stwierdzić można, że są one do siebie zbliżone. Niewątpliwie słabszym punktem standardu mieszkań gminnych jest brak sieci gazowej.

W celu prawidłowej ochrony bezpieczeństwa ludzi i mienia na terenie gminy Wielka Nieszawka wykorzystywane są siły i środki Komendy Miejskiej Policji w Toruniu oraz patroli prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Bydgoszczy. Duża rozległość terenu, luźna zabudowa terenu oraz jego peryferyjne położenie w stosunku do siedzib organów ścigania powodują utrudnienia w działaniach na rzecz bezpieczeństwa. Na terenie gminy funkcjonuje punkt przyjęć mieszkańców, stopniowo, zgodnie z wnioskami organów gminy zwiększana jest liczba patroli.(interwencje, kontrole ruchu drogowego, działania prewencyjne). Na terenie Gminy Wielka Nieszawka realizowane są liczne programy prewencyjne, m.in.: Bezpieczna Wieś, Bezpieczna Droga do Szkoły, Bezpieczny Ogród oraz wielokierunkowe działania profilaktyczne, współpraca z instytucjami i organizacjami działającymi na rzecz dzieci, młodzieży i rodziny.

f) określenie grup społecznych wymagających wsparcia.

Stan bezrobocia na terenie Gminy ma bezpośredni wpływ na pomoc społeczną ze strony budżetu państwa i gminy. W ostatnich latach (szczególnie 2002 i 2003) zauważalny jest niepokojący wzrost ilości rodzin zmuszonych sytuacją materialną do korzystania z pomocy społecznej na terenie gminy Wielka Nieszawka (ze 146 rodzin w 1999 roku do 251 rodzin w roku 2003). W związku z tym maleje też średnia wartość pomocy społecznej w ciągu roku na godzinę ((z 2260 zł w 1999 r. do 1548 zł w 2003 r.) Z kolei - z roku na rok maleją nakłady budżetu państwa, a wzrasta udział gminy w wydatkach na pomoc społeczną. Dla przykładu w 1999 budżet państwa partycypował w kwocie wypłaconych zasiłków w 80,5%, a budżet gminy w 19,5%. Dla porównania –w 2003 roku proporcje te wyglądały odpowiednio: 61,4% i 38,6%.

Grupy społeczne wymagające wsparcia możemy podzielić na:

grupę społeczną ubogą bezradną
grupę społeczną niepełnosprawnych z dysfunkcjami
grupę społeczną dotkniętą uzależnieniem i wykluczeniem społecznym.

. Do pierwszej grupy zaliczamy osoby ubogie, sieroty, osoby z potrzebą ochrony macierzyństwa, bezdomnych i bezrobotnych. Spośród osób z tej grupy najliczniejsze stanowią bezrobotni i osoby ubogie (blisko 500 osób ). Do drugiej grupy zaliczamy osoby niepełnosprawne, długotrwale chore oraz bezradne w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. W tej grupie najwięcej osób charakteryzuje bezradność w sprawach opiekuńczych (516 osób), a następnie znajdują się niepełnosprawni (143 osoby) i długotrwale chorzy (125 osób). Do trzeciej grupy zaliczamy osoby mające trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego, alkoholików i narkomanów. Spośród tych grup najliczniejszą stanowią alkoholicy, natomiast działania dotyczące narkomanii znajdują się w sferze rozpoznania. Wymienione dane pochodzą z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wielkiej Nieszawce wg stanu za rok 2003.

Koniecznym działaniem w omawianym zakresie jest potrzeba przeciwdziałania bezrobociu, niedostosowaniu społecznemu osób z terenu gminy (miejsca pracy, przedsięwzięcia edukacyjne).

Zestawienie nakładów na pomoc społeczną w latach 1999 – 2003 obrazuje poniższa tabela oraz wykresy.

Tabela : Nakłady na pomoc społeczną

Lp.	Wyszczególnienie	1999 rok	2000 rok	2001 rok	2002 rok	2003 rok
I	II	III	IV	V	VI	VII
1.	Kwota zasiłków ogółem w złotych w tym:	329992	279097	253969	318050	388501
	- budżet państwa w zł	265677	202225	174002	206418	238459
	w %	80,5	72,5	68,5	64,9	61,4
	- budżet gminy w zł	64315	76872	79967	111632	150042
	w %	19,5	27,5	31,5	35,1	38,6
2.	Wzrost nakładów ogółem 1993=100%	402,4	340,4	310	388	473,8
3.	Średnia wartość pomocy w ciągu roku na rodzinę w zł.	2260	1789	1591	1598	1548
4.	Ilość rodzin korzystających z pomocy	146	156	159	199	251

III. ZADANIA POLEGAJĄCE NA POPRAWIE SYTUACJI NA TERENIE GMINY WIELKA NIESZAWKA

1. Cele:

stworzenie organizacyjnych i technicznych warunków dla inwestorów,
rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionu,
rozwój współpracy regionalnej,
rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia,
poprawa warunków życia mieszkańców,
ograniczenie zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego,
wspieranie rozwoju turystyki krajoznawczej, marketing i promocja turystyczna gminy,
wprowadzanie proekologicznych systemów ogrzewania,
gazyfikacja terenów zurbanizowanych,
likwidacja funkcji poligonu i przejęcie terenów Skarbu Państwa do zasobów gruntów gminy (skomunalizowanie) umożliwiające realizację scenariusza ofensywnego rozwoju przestrzennego i gospodarczego gminy,
zapewnienie systematycznej i szerokiej informacji o gminie,
poprawa stanu zdrowotności mieszkańców gminy,
poprawa poziomu edukacji,
ograniczenie sfery ubóstwa i patologii społecznych,
poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego
rozwój współpracy międzynarodowej,
wspieranie rolników w działaniach na rzecz rozwoju i modernizacji gospodarstw rolnych.

2. Programowanie na lata 2004-2006

Realizacja projektu p.n. Program ochrony środowiska - uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy Wielka Nieszawka

Realizacja projektu p.n. Powstanie Centrum Wymiany Młodzieży i Przedsiębiorczości.
Realizacja projektu p.n. Powstanie Centrum Sportowo –Rekreacyjnego.
Realizacja projektu p.n. Rozbudowa i wyposażenie sieci dróg rowerowych w gminie Wielka Nieszawka.
Realizacja projektu p.n. Rozbudowa Szkoły Podstawowej w Cierpicach
Realizacja projektów z zakresu inwestycji drogowych (ulice, chodniki, oświetlenie, progi ograniczające prędkość)
Realizacja projektów z zakresu inwestycji w obiekty użyteczności publicznej (Urząd Gminy, Ośrodek Kultury, Urząd Stanu Cywilnego).

3. Programowanie na lata 2007-2013

Realizacja projektu p.n. Gazyfikacja gminy Wielka Nieszawka
Realizacja projektów z zakresu inwestycji drogowych
Stworzenie warunków przestrzennych i strukturalnych do rozwoju gospodarczego gminy

IV. REALIZACJA ZADAŃ ORAZ PLAN FINANSOWY NA LATA 2004 – 2006 I NA NASTĘPNE LATA 2007 – 2013.

1. Źródła finansowania

W celu zmniejszenia dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym pomiędzy krajami akcesyjnymi a Unią Europejską Gmina planuje realizację zadań przekraczających jej możliwości finansowe. W związku z tym planuje się pozyskać środki z funduszy strukturalnych na realizację przedstawionych programów.

Projektodawca planuje zapewnić środki finansowe na realizację projektu w wysokości umożliwiającej zachowanie płynności finansowej przy jego realizacji.

Zadania przyjęte do realizacji zgodnie z planem rozwoju lokalnego na lata 2004 – 2006

planuje się finansować z następujących źródeł:

środki strukturalne Unii,
środki własne jednostki samorządu terytorialnego,
pożyczki (Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej)

Z tego w 2004 roku planuje się pozyskać 2.925.000 zł.

Natomiast w latach 2005 – 2006 na realizację programów planuje się przeznaczyć 25% wartości zadania ze środków własnych gminy a 75% strukturalnych środków Unii Europejskiej.

Zadaniem planu rozwoju lokalnego jest stworzenie podstaw do wytyczenia perspektywicznych kierunków rozwoju:

lepszego przystosowania gminy do zmieniającego się otoczenia,
sprawnego, efektywnego i skutecznego zarządzania gminą przez jej władze,
optymalnego wykorzystania własnych środków finansowych oraz pozyskiwania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych.

W związku z powyższym opracowano projekty zadań na 2004 rok (tabela) oraz wieloletnie programy inwestycyjne na lata 2004 -2006 i 2007 –2013 (tabele) na podstawie których składane będą wnioski o środki finansowe ze źródeł pozabudżetowych.

WIELOLETNIE PROGRAMY INWESTYCYJNE GMINY WIELKA NIESZAWKA 2004 - 2006

LP.	PROGRAM / ZADANIE	WARTOŚĆ KOSZTORYSOWA	TERMIN ROZPOCZ.	TERMIN ZAKOŃCZ.	WYDATKI NA 2004 R.	WYDATKI NA 2005 R.	WYDATKI NA 2006 R.
1	2	3	4	5	6	7	8
I 1. 2.	UPORZĄDKOWANIE GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ W GMINIE Kanalizacja gminy Wielka Nieszawka Wodociągowanie gminy	7.800.000 -	2000 2001	2006 2006	2.010.000 520.000	800.000 250.000	800.000 200.000
II 1.	BEZPIECZEŃSTWO NA DROGACH Inwestycje drogowe		2000	2006	610.000	460.000	500.000
III 1.	ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Centrum Sportowo-Rekreacyjne i Centrum Wymiany Młodzieży i Przedsiębiorczości	7.000.000	2004	2006	140.000	4.000.000	2.860.000
	OGÓŁEM NAKŁADY 2004-2006				3.280.000	5.510.000	4.360.000

WIELOLTETNIE PROGRAMY INWESTYCYJNE GMINY WIELKA NIESZAWKA lata 2007 - 2013

NAZWA PROGRAMU -ZADANIA	OD KIEDY	DO KIEDY	BUDŻET	ŹRÓDŁA FINANSOWANIA
1	2	3	4	5
BEZPIECZEŃSTWO NA DROGACH -Inwestycje drogowe	2007	2013	1.800.000	Budżet gminy Środki strukturalne
Stworzenie warunków przestrzennych i strukturalnych do rozwoju gospodarczego gminy	2007	2013	600.000	Budżet gminy Środki strukturalne
Gazyfikacja gminy	2007	2013	6.000.000	Budżet gminy Środki strukturalne
OGÓŁEM NAKŁADY W LATACH 2007-2013			8.400.000

PLAN ZADAŃ INWESTYCYJNYCH PRZEWIDZIANYCH DO REALIZACJI W 2004 ROKU

NAZWA ZADANIA	WARTOŚĆ ZADANIA	PLANOW. NAKŁADY W 2004	ŚRODKI GFOŚ	ŚRODKI BUDŻETU GMINY	POŻYCZKA	ŚRODKI FUNDUSZY STRUKTUR.	TERMIN REALIZACJI
1	2	3	4	5	6	7	8
Inwestycje drogowe: -asfaltowanie dróg, chodniki -ścieżki rowerowe	- -	350.000 260.000	- -	350.000 130.000	- -	- 130.000	2006 2004
Kanalizacja sołectw: -Cierpice i W.Nieszawka -Mała Nieszawka	7.300.000 1.130.000	880.000 1.130.000	880.000 -	- 20.000	- 300.000	- 810.000	2004 2006
Rozbudowa sieci wodociągowej gminy W.Nieszawka	520.000	520.000	25.000	160.000	-	335.000	2006
Rozbudowa oczyszczalni ścieków	2.230.000	2.230.000	-	80.000	500.000	1.650.000	2004
Inwestycje oświatowe: -rozbudowa szkoły Cierpice	690.000	310.000	-	310.000	-	-	2004
Wykup gruntów pod drogi	-	20.000	-	20.000	-	-	2004
Wydatki inwestycyjne w Urzędzie: -wymiana drzwi i okien -podjazdy i zadaszenia	- -	109.000 47.000	- -	109.000 47.000	- -	- -	2004 2004
Wydatki inwestycyjne w budynku Ośrodka Kultury: -wymiana drzwi i okien -podjazdy i zadaszenia	- -	34.500 11.000	- -	34.500 11.000	- -	- -	2004 2004
Oświetlenie uliczne	-	40.000	-	40.000	-	-	2004
Centrum Sportowo-Rekreacyjne Oraz Wymiany Młodzieży i Przedsiębiorczości	7.000.000	140.000	-	140.000	-	-	2006
Zakupy inwestycyjne -zestawy komputerowe	-	6.000	-	6.000	-	-	2004
OGÓŁEM WYDATKI INWESTYCYJNE:		6.087.500	905.000	1.457.500	800.000	2.925.000

2. Oczekiwane rezultaty Planu Rozwoju Lokalnego:

a) Okres 2004 - 2006

Program ochrony środowiska - uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy Wielka Nieszawka:

regulacja gospodarki wodno-ściekowej w zlewni rzeki Wisły (Struga Nieszawska),
powstrzymanie degradacji środowiska przyrodniczego poprzez likwidację nielegalnych punktów zrzutu ścieków(likwidacja szamb),
poprawa stanu czystości wód powierzchniowych i podziemnych i ujęcia wody pitnej “Mała Nieszawka” dla miasta Torunia,
poprawa stanu czystości gleb,
stworzenie warunków sprzyjających trwałemu, ekonomicznemu rozwojowi gminy Wielka Nieszawka
poprawa warunków życia mieszkańców

Rozbudowa i wyposażenie sieci dróg rowerowych w gminie Wielka Nieszawka:

poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym i pieszym
podniesienie sprawności ruchowej mieszkańców i osób przyjezdnych,
popularyzacja walorów turystycznych, krajobrazowych gminy,
promocja gminy (foldery, mapy)
wzrost atrakcyjności turystycznej

Inwestycje drogowe (ulice, chodniki, oświetlenie, progi ograniczające prędkość)

poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym i pieszym podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej,
podniesienia atrakcyjności terenu - stworzenie sprzyjających warunków do lokalizacji inwestycji, rozwoju działalności gospodarczej, itp.

Rozbudowa Szkoły Podstawowej w Cierpicach

poprawa warunków edukacji dzieci i młodzieży,
poprawa bezpieczeństwa,

inwestycje w obiekty użyteczności publicznej (Urząd Gminy, Ośrodek Kultury, Urząd Stanu Cywilnego)

poprawa estetyki i obsługi
likwidacja barier architektonicznych w celu przystosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych,

Powstanie Centrum Wymiany Młodzieży i Przedsiębiorczości

Ośrodek przeznaczony dla małych nowo powstających firm, tworzonych na terenie gminy w ściśle określonym czasie,
funkcje szkoleniowo-doradcze mające ułatwić start i rozwój firmom lokalnym (przy wsparciu szeregu instytucji i towarzystw gospodarczych)
nieodpłatne korzystanie w początkach działalności z wyposażonych powierzchni usługowych lub biurowych,
nieodpłatne korzystanie z kompleksowej obsługi biurowej, socjalnej oraz doradztwa prawno-ekonomicznego,
wspólna działalność promocyjna
budowa potencjału intelektualnego społeczeństwa
powstanie ośrodka koordynującego różnorodne inicjatywy, których adresatem jest młodzież szkolna
powiększenie liczby osób zdolnych do wykorzystania możliwości oferowanych przez nowoczesne technologie, kontakty z młodzieżą z krajów Unii Europejskiej,
poszukiwanie więzi z potomkami narodowości niemieckiej i holenderskiej, którzy zamieszkiwali teren gminy przed II wojną światową,
przyciągnięcie inwestorów poprzez podniesienie poziomu wykształcenia lokalnej społeczności ( np. lokalizacja inwestycji wymagających kwalifikowanej siły roboczej).

CWMiP ma umożliwić przeżycie i okrzepnięcie nowych firm, które po okresie inkubacji mogą stać się pełnowartościowymi przedsiębiorstwami, samodzielnymi zorientowanymi na rynek. Ponadto Może ono świadczyć w późniejszym okresie działalności usługi doradczo – szkoleniowych dla osób pragnących rozpocząć działalność gospodarczą, usługi w dziedzinie szkolenia kadr dla przedsiębiorstw, czy wspierać lokalnych porozumień na rzecz zatrudnienia

Powstanie Centrum Sportowo -Rekreacyjnego

utworzenia lub współpracy już istniejących firm ok. 20 – 30 firm działających w powiązaniu z działaniem Centrum, które stworzą ok. 50 miejsc
rozwoju lokalnej aktywności gospodarczej
zmniejszenia bezrobocia
stworzenie atrakcyjnego ośrodka rekreacyjnego, stanowiącego konkurencję w regionie,
uzupełnienie oferty turystycznej gminy,
propagowanie zdrowego stylu życia, aktywnego wypoczynku indywidualnego i dla rodzin,
niwelowanie wad postawy u dzieci i młodzieży,
powszechny dostęp do świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej,
zadowolenie mieszkańców

b) Okres 2007 – 2013

Gazyfikacja gminy Wielka Nieszawka

likwidacja kotłowni węglowych
redukcja emisji zanieczyszczeń do środowiska
podniesienie wartości inwestycyjnej terenów gminy
kształtowanie pełnej świadomości ekologicznej mieszkańców,

promowanie zachowań proekologicznych

Inwestycje drogowe

poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym i pieszym podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej,
podniesienia atrakcyjności terenu - stworzenie sprzyjających warunków do lokalizacji inwestycji, rozwoju działalności gospodarczej, itp.

V. POWIĄZANIE PLANU Z INNYMI DZIAŁANIAMI NA TERENIE POWIATU I WOJEWÓDZTWA.

Założenia niniejszego opracowania pozostają w powiązaniu z wieloletnim programem inwestycyjnym gminy Wielka Nieszawka (2004 – 2006), Strategią gminy Wielka Nieszawka do roku 2010, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Wielak Nieszawka, ze Strategią Rozwoju Powiatu Toruńskiego, Programem Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku 2010, założeniami Narodowego Planu Rozwoju oraz działaniami określonymi w Zintegrowanym Planie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (wg stanu na marzec 2004 r.).

Zgodnie z założeniami Strategii Rozwoju Powiatu Toruńskiego głównymi celami i działaniami są:

Osiągnięcie stanu środowiska naturalnego terenów wiejskich spełniającego wymogi dyrektyw Unii Europejskiej.
Osiągnięcie poziomu edukacji zgodnie ze standardami krajowymi.
Wykorzystanie walorów turystyczno-krajoznawczych Powiatu.
Osiągnięcie dobrze rozwiniętej infrastruktury technicznej.
Rozwój przedsiębiorczości.
Stworzenie warunków do inwestowania na terenie Powiatu.
Podnoszenie poziomu bezpieczeństwa mieszkańców Powiatu.

Z kolei - priorytety rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego ustalone na lata 2003 – 2006 i proponowane do realizacji w części wojewódzkiego programu operacyjnego obejmującego wymieniony okres wynikają bezpośrednio z zespołu celów przyjętych w “Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego”. Zdefiniowano je następująco:

Edukacja i rozwój zasobów ludzkich.
Tworzenie warunków dla przedsiębiorczości i efektywnego rozwoju gospodarczego,
Modernizacja sieci komunikacyjnych i rozwój systemów infrastruktury technicznej o znaczeniu wojewódzkim.
Ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego, ochrona dziedzictwa kulturowego województwa.
Turystyka znaczącą dziedziną gospodarki.
Wzrost i różnicowanie bazy ekonomicznej obszarów wiejskich regionu.

Priorytety i proponowane w nich działania są zgodne z osiami rozwoju i kierunkami działań społeczno-gospodarczych, które w odniesieniu do kraju zdefiniowano następująco:

Poprawa konkurencyjności poprzez modernizację i strukturalne dopasowanie sektora przemysłu i usług,

Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie, rozwój obszarów wiejskich.
Integracja gospodarki polskiej poprzez modernizację i rozbudowę sieci transportowych.
Tworzenie warunków trwałego zrównoważonego rozwoju poprzez modernizację
i rozwój infrastruktury ochrony środowiska.
Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia.
Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów.

Priorytety i proponowane działania programu wojewódzkiego w latach 2003 - 2006 pozostają także w ścisłym związku z priorytetami Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego, którym są:

Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów,
Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji,
Rozwój zasobów ludzkich,
Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją,
Rozwój współpracy regionów.

VI. WDRAŻANIE I AKTUALIZACJA PLANU

1. Wdrażanie

Konsultacje społeczne, identyfikacja potrzeb,
Montaż finansowy,
Pozyskanie środków finansowych,
Sporządzenie dokumentacji technicznej poszczególnych zadań
Procedura przetargowa,
Realizacja,
Monitoring,
Odbiór techniczny inwestycji i rozliczenie końcowe.

2. System aktualizacji Planu.

Na skutek prowadzonego monitoringu, oceny przez wszystkie podmioty uczestniczące w procesie realizacji Planu będzie on podlegał ewaluacji, tj. okresowej aktualizacji według występujących potrzeb i wyznaczonych celów.

VII. SPOSOBY MONITOROWANIA, OCENY I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ.

Monitorowanie realizacji planu pomiędzy uczestnikami procesu powinno odbywać się na zasadach partnerstwa Przy wyznaczaniu partnerstwa na poziomie lokalnym winno się stworzyć szerokie zrzeszenie wszystkich istotnych podmiotów, biorąc pod uwagę zrównoważony rozwój. Wszystkie wyznaczone strony, zwane dalej “partnerami” winny być partnerami dążącymi do wspólnego celu. Ocena dokonywana będzie przez wszystkich uczestników procesu na podstawie raportów z prowadzonego monitoringu, wniosków, spotkań, konsultacji, itp. Proponuje się udział różnych podmiotów w zakresie monitorowania, współpracy, oceny i zmiany planu, zakres działania i czas realizacji:

LP	Podmioty uczestniczące	Zakres działania	Czas działania
1.	Komisja Zagospodarowania Przestrzennego, Ochrony Środowiska i Inwestycji	Ocena realizacji inwestycji, monitoring wdrażania Planu, występujących zagrożeń, uwarunkowań, składanie wniosków dotyczących modyfikacji planu rozwoju lokalnego	Kwartalne/Roczne oceny z realizacji zadań wynikających z Planu, rekomendowanie Radzie Gminy zmian
2.	Sektor prywatny (podmioty gospodarcze działające na terenie gminy, przedstawiciele organizacji gospodarczych)	Wnioski, konsultacje, informacje o projektowanych zmianach w profilach prowadzonej działalności, zatrudnieniu, potrzebach, itp.	Proces ciągły
3. 4.	Sektor publiczny (jednostki organizacyjne, Urząd Gminy, sołtysi, mieszkańcy gminy) Wójt Gminy Wielka Nieszawka Rada Gminy Wielka Nieszawka Starostwo Powiatowe, Urząd Marszałkowski, Urząd Wojewódzki eksperci	Monitoring uwarunkowań, zmian przepisów, zgłaszanie propozycji zmian Weryfikacja dokonywanych ocen, przygotowanie propozycji zmian, przedkładanie projektów właściwych uchwał, stanowisk, itp. Podejmowanie uchwał Konsultacje, narady Sporządzanie ekspertyz, opinii doradztwo	Proces ciągły Wg potrzeb Wg potrzeb Proces ciągły Wg potrzeb

Sposoby komunikacji społecznej (Public relations PRL)

Wszelkie działania dotyczące wdrażania, monitorowania i modyfikacji Planu Rozwoju Lokalnego będą prowadzone z zachowaniem następujących zasad:

Spotkania informacyjne z udziałem wszystkich zainteresowanych uczestników procesu planowania.
Przekaz informacyjny z wykorzystaniem wszystkich możliwych technik: media, prasa, oraz informacje na witrynie internetowej gminy.
Szybki przepływ informacji.

Przewodniczący Rady Gminy

/-/ Bronisław Krywionek

metryczka

Wytworzył:	Rada Gminy
Data wytworzenia:	22.03.2004
Data opublikowania:	12.05.2004 10:44
Liczba wyświetleń:	89

metryczka

Powiadom znajomego